Замана баспа: Zamana – Ақпараттық портал — ПЕЖО Центр Тамбов — официальный дилерский центр Peugeot в Тамбове

Содержание

ЗАМАНАУИ “ЗАМАНА”

Шымкенттен шығатын жүздеген газеттер жайында түрлі-түрлі әңгімелердің айтылатыны рас. Ондай-ондай гәптердің, яғни алуан-алуан пікірлердің себептері аз емес. Ол себептерді қалың оқырман қауым біршама біледі. Бір қуанарлығы – қайбір жылдардағы қарақұрым “саржағал” басылымдардың қатары әлдеқайда азайған. Жұртшылықтың басым бөлігі газеттер мен журналдарды іріктеп қарамаққа, сұрыптап сіңірмекке сәл де болса бетбұрыс жасай бастағандай. Ненің не екені, кімнің кім екені бірте-бірте білініп келе жатқандай. Тіпті тәуелсіздіктің әуелгі тұстарында тым-тым тексіздікке таңылып, біржақтылыққа буылып, бірталай жылдар бойы мәдени-рухани әлемнің әптер-тәптерін шығарған біраз басылымдардың да бағыт-бағдарын біршама өзгертіп, маңыз-мазмұнын мәністеп, байыптылыққа беттегені байқалады. Бүгін біз сөз еткелі отырған “Замананың” жөні бөлектеу.

Неге бұлай деп отырыппыз? Мұны сіздер “Замана” баспа үйі редакторлар кеңесінің төрағасы, “Замана” серіктестігінің бас директоры, бүгінде бүкіл республика көлеміне тарайтын бірнеше басылымға және баспаға басшылық жасайтын кәсіби журналист, кәнігі кәсіпкер, қарымды қаламгер Иса Омармен жүргізілген әңгімеден аңғарасыздар. – Иса мырза, Оңтүстік Қазақстан облысында алғашқылардың бірі болып, бұқаралық ақпарат құралдары бойынша кәсіпкерлікті қолға алғаныңыз көзіқарақты қазаққа аян. Шымкенттен “Жас дәурен” деген тұңғыш тәуелсіз газет аштыңыз. Көп ұзамай ол “Заманаға” айналды. Данышпан Абай айтпақшы, бастауыңыз қалай болып еді? – Абай атамыз тәуекел туралы өзгешелеу өрнек салған ғой. Өзімді тәуекелшіл адамдар қатарында санаймын. Қазақ мемлекеттік университетінің журналистика факультетін бітіріп, нартәуекел деп, Торғайға тартып отырдым. Арқалық қаласында, облыстық газетте екі жылдан аса еңбек етіп, шақырған соң Шымкентке ауыстым. “Оңтүстік Қазақстан” газетінде жеті жылдай жұмыс істеген соң тағы да тәуекелге бел буып, өзіңіз айтқан “Жас дәурен” – “Замананы” аштым.

“Замана” өз оқырмандарын тауып, қаз-қаз тұра бастаған шақта әкімдік басқару жүйесі құрылып, қызықты әрі қым-қуыт өзгерістер басталды. Облысқа Марс Үркімбаев сынды ғалым әкімдікке тағайындалып, көп ұзамай-ақ баспасөз хатшысы қызметіне шақырылдым. Бұрындары біздің билік пен басқару салаларында баспасөз хатшысы, баспасөз қызметі дегендер жоқ еді ғой. Марс Фазылұлынан кейін Зауытбек Тұрысбеков, одан соң Халық Абдуллаев әкімдікке келді. Облыс әкімдерінің баспасөз хатшысы болып бес жылдан астам уақыт жұмыс істедім. Ақырында баяғы “Замананы” қайтадан қолға алмаққа тәуекел еттім. Тақыр жерден бастадым. Жекешелендіруден титімдей түйір жіп тимеді. Не үй жоқ, не күй жоқ. Қалта тесік. Міне, содан бері он жыл өтті. Өзіміздің өлшемдермен қарасақ, аяғымыздан тік тұрдық деуге болады. Әлемдік әйдік деңгейлермен пайымдасақ, біздікі қарапайым ғана, жұпынылау тірлік қой… – Шымкенттен шығатын талай-талай тәуелсіз деп аталатын басылымдардың басшылары да, қосшылары да “Заманаға” қызыға қарайды емес пе? Мінеки, Майлықожа көшесінен үш қабатты керемет ғимарат салып алдыңыздар.

Жасау-жабдықтарыңыз да, жұмыс жағдайларыңыз да нағыз осы заманның, бүгінгі уақыттың талаптарымен үндесіп, тәсілдерімен үйлесіп тұрыпты. Сонда да “қарапайым ғанамыз”, “жұпынылаумыз” дегендерді жиірек қайталайтыныңыз қалай? – Шымкент келешекте республикадағы үшінші қалаға айналуы тиіс деген пікірді Елбасымыз да айтты, жоғарылы-төменді буындарда осындай ой жиі қозғалады. “Ұлысымның ұйытқысы – Оңтүстік” деп аса ірі тұлғалар толғанған. Әрине, Оңтүстіктің орны бөлек, Шымкент өзгеше. Әлеуметтік-экономикалық ірі-ірі реформалар жасалуда. Атқарылып жатқан тірліктер, жүзеге асқан жобалар аз емес. Оңтүстіктегі оңды істерді санамалай бастасақ, әңгіме ұзап кетеді. Ал енді мәдени-рухани жағынан үшінші орынға ұмтыла аламыз ба? Таяу уақыттарда таудай-таудай талаптарға толық сай бола аламыз ба? Міне, мен “қарапайымбыз”, “жұпынылаумыз” дегенде осы тұрғыдан келемін. Шынтуайтында, Шымкентке қатысты көзқарастарда қайшылықтар басымырақ. Астанаңыз бен Алматыңыз, өзге де біраз өңірлер Оңтүстікті артта қалған аймақ деп санайды.

Шымкент десе, “біртүрлі” болатындар әлі де көп. Мұның кейбір негіздері де жоқ емес. Рухани-мәдени деңгейлерде ала-құлалықтар көзге ұрып тұрады. Мәселен, Шымкентте неліктен дарынды, талантты тұлғалар онша тұрақтамайды? Талантты әншілердің, өзге де түрлі салалардағы таланттардың Шымкентте неге тұрғысы келмейді? Неге Алматыға, Астанаға көшіп кетеді? Бұл – өте үлкен сұрақ.Үшінші қалаға айналатынына көздері жетіңкіресе, кетпес еді. Өкінішке қарай, осы аталған үдеріс тоқтаған жоқ. Бұны өзгерту үшін өзгешелеу жұмыстар керек. Бірді-екілі шаралар емес, жүйелі жұмыстар жүргізілуі жөн. Өзгешелеу мақсаткерлікті көздейтін, нақтылы бағдарларға бағытталған бағдарламалар, жобалар жасалғаны жөн. “Атмосфераны” өзгертетіндей ғылыми-мәдени орталықтар, рухани орындар, тамаша концерт залдары болуы керек. Таланттылар үшін жағдайлар жасалғаны жөн. Бұқаралық ақпарат құралдары жөнінде де “жұпыны” жақтарымыз жетіп-артылады. Шымкент үшінші қалаға айналу үшін тек экономикалық реформалардың жемістері жеткіліксіз.

Руханият толыққандылығы қажет. Өзге жақтарды былай қойғанда, БАҚ бойынша биік-биік белестерге көтерілуіміз керек. Мәдени-рухани деңгейдің ахуалы ақпарат құралдары арқылы да айқындалады. Мәдениеті аса жоғары, өркениетті елдерде мықты-мықты басылымдар тек астаналарда ғана, тек орталықтарда ғана шықпайды. Өзге де өңірлерде, алыстағы қалаларда да шығады. Кейбір көркейген мемлекеттердің шалғайдағы шаһарларында ірі-ірі газеттер мен журналдар, телеарналар аз емес. Ал біздің Шымкент бұл мәселелерден әзірше әлсіз. Мемлекеттік бола ма, жекеменшік бола ма, жартылай мемлекеттік, жартылай жекеменшік бола ма, осы Шымкенттен де бірер ірі-ірі жобалар жасалса, ірі-ірі БАҚ-тар ұйымдастырылса дейміз. “Республикалық” деген атты жамылған басылымдар бізде де баршылық. Бірақ… – Бұл айтқандарыңыз ерекше ескерер жәйттер екен. “Замана” газеті және “Замана” баспа үйінен шығатын бірталай басылымдар да “республикалық” делінеді. Олардың беталысы, тыныс-тіршілігі, таралым тағдыры нешік? – “Замана” баспа үйі оншақты газет шығарады.

Әрине, негізгі газетіміз – “Замана”. Бұл басты басылымымыз – айрықша ақпараттарға арналған апталық делінеді. Әр апта сайын бір сәт те босаңсымай, оқырманды да босаңсытпай, ақпаратпен сусындатып отырмыз. Жиырма мың таралыммен. Тұрақты түрде. Біздегі бейресми газеттердің ішінде мұндай таралым жоқ. Белгілі бір “мақсаттарды” көздейтін, жеке бір алпауыттардың жеке мүдделеріне ғана қызмет ететін, сойылдарын соғатын басылымдарға ұқсағымыз келмейді. “Замана” газеті қарапайым адамдарға анық та ақиқат ақпарат жеткізеді. Біздің газетіміз – рынок қабылдаған басылым. Бір бөлігі жазылым арқылы, бір бөлігі бөлшек сауда арқылы таралады. Саудада ойдағыдай өтеді. Бейресми газеттердің көпшілігі бұл жағынан ақсайды. “Замананың” оқырмандары әр нөмірден үлкенді-кішілі елу түрлі ақпарат алады. “Замана” бәрін жаза бермейді. Не болса соны жариялай бермейді. Керек-ау, аса қажет-ау деген дүниелердің маңызын, шырынын сығып алып, саралап ұсынады. Бүгінгі таңда біздің оқырмандарымыз нені керексінеді? Міне, осыны ойдан шығармаймыз.

Бізде бақай есеп жоқ. Біреулердің қолшоқпары болудан бойды аулақ ұстаймыз. “Егемен Қазақстанның” тоқсан жылдығына орай, бас басылымның жаңа ғимаратында арнайы сұхбат бергенде Елбасымыз БАҚ-тардың қарапайым жұртшылық үйренетіндей үрдістерді үлгі етіп жазуы, көрсетуі керектігіне ерекше назар аударды ғой. Міне, біздің “Заманамыз” көбінесе осыған көңіл бөледі. Бұрыннан-ақ басты мақсатымыз солайтұғын. Түрлі тәсілдер арқылы өнеге болар іс-әрекеттерді, тағылым алар тірліктерді, шағын және орта бизнесті жандандыру жолдарын жазамыз. Адамға, қоғамға кері әсер ететін нәрселерді жариялау әдетімізде жоқ. Саламатты өмір салтын ұстанатындар, өз күндерін өздері көріп жатқандар, өз бизнестерін ашып, өрісті жолға түскендер, далада да, қалада да жоқтан бар жасап, өз шаруашылықтарын жолға қойып алғандар туралы әр нөмір сайын беріледі. Әрине, кемшіліктерді де ашып көрсетеміз. Ал енді “Замананың” қосымшалары іспетті оншақты басылым бар дедік қой. Олардың негізгілері – денсаулық мәселелерін мәністейтін “Ауырмаңыз”, имандылықты арқау еткен “Кәлима”, халықтың құқықтық сауатын арттыруға арналған “Заңнама”, халықаралық жаңалықтарға қанықтыратын “Шартарап”.

“Замана” газетінен бастап, басылымдарымыздың бәрі де республикалық каталогқа енген. Жоғарыда әңгімеледік қой, республикалық деген атқа толық лайық болу үшін биік деңгейлерге көтерілу керек. Кім-кімге де. Қай басылымға да. Біз ондай асуларға әлі шыға қойған жоқпыз. Дегенмен, кең-байтақ еліміздің түкпір-түкпіріне өзіміз жетпесек те, сөзіміз жетіп жатқанына ризамыз. “Замана”, “Ауырмаңыз”, “Кәлима” газеттері Астананы, Алматыны, Қарағандыны, Тараз бен Қызылорданы айтпағанда, Ақтөбе мен Ақтауға, Атырау мен Оралға, Қостанай мен Павлодарға, Семей мен Өскеменге, Көкшетау мен Жезқазғанға тарап жатыр. Тек қана “Ауырмаңыз” атты газетімізден мысал келтірейік. Ақтөбе облысының Шұбарқұдығында – 10, Шалқарында – 16, Ырғызында – 17, Атыраудың Қорғалжынында – 56, Сағызында – 60, Ганюшкиносында 191 адам жазылыпты. Шығыс Қазақстанның Күршімінде – 142, Зайсанында – 82, Батыс Қазақстанның Жанқаласында – 21, Шыңғырлауында – 16, Қызылорданың Жаңа-қазалысында – 82, Маңғыстаудың Жаңаөзенінде 49 адам жаздырып алады.

Мұндай мысалдарды көптеп келтіруге болады. Тағы да қайталайын, мұның бәрі де жоғары өлшемдер деңгейінен қарағанда жұпынылау көрсеткіштер. “Замана” баспа үйі бұл басылымдарды шығарумен қатар “Замана” бейнестудиясын, “Замана” баспаханасын, “Замана” баспасөз клубын, “Замана” баспасын ашқан. Бейнестудия заманауи техника түрлерімен жабдықталған. Білікті мамандарға кенде емес. Деректі фильмдерге, мерейтойлық баяндарға, жарнамалық роликтерге, ән-клиптерге тапсырыс бере аласыз. Баспахана – газеттер мен басқа да баспа өнімдерін шығарады. Баспа – түрлі жанрларда кітап әзірлейтін редакциялық құрылым. Ал баспасөз клубында түрлі жиындар, басқосулар, баспасөз мәслихаттарын өткізуге болады. Елу адамға лайықталған мәжілісханасы бар. Біздің баспамыз дайындап шығаратын шағын кітаптар тәп-тәуір сұранысқа ие. Соңғы кездері “Айналайын тіліңнен!”, “Ғалам толы ғажайып”, “Әдептілік әліппесі”, “Жас келіндерге кеңес”, “Ертегі оқып беріңізші, көке”, “Кел, айтайық тақпақ”, “Бата бере білесіз бе?” сияқты кітапшалар шығарылды.

Алдағы уақытта оқырмандар сұраныстарын жан-жақты, тереңірек зерттей түссек, басылымдардың да, кітапшалардың да сапасын арттыра түссек дейміз. – Шымкенттен шығатын газеттер әлі де көп. Басқа басылымдар да аз емес. Бірталайының атына өкпе-реніш айтылады. Осы саладағы әмбебап кәсіпкер, айтулы қаламгер ретінде бұл жөнінде қандай ойдасыз? – Бұл сала – менің өз салам. Қазақтың мемлекеттік университетін, оның журналистика факультетін тәмамдағанымды, Темірбек Қожакеевтің “шекпенінен” шыққанымды, өзім бүге-шігесін білетін салада бизнеспен айналысып жүргенімді мақтан етемін. Қызғаныш, іштарлық, күншілдік дегендер мен үшін өте жеккөрінішті. Өзгелердің жоғары жетістіктерге жеткеніне шын пейілмен қуанамын. Алайда, ауруды жасырмайық. Қай-қай салаларда да көп нәрсені “көлденең көк аттылар” бүлдіріп, былықтырып жүр. Мәселен, біздің “Қызық газетіміз” о баста тың, жаңа, қызықты жоба еді. Өкініштісі сол, осы жобамыздың формасын, дизайнын көшіріп алып, мақсатын басқашалап ұрлап алып, ұят-аятсыз пайдаланушылар көбейді.

Жүздеген “варианттар” пайда болды. “Қызық газетте” бейәдеп ештеңе жоқ. Ал әлгіндей “варианттарда” анайы, тұрпайы, жиіркенішті нәрселер жазылып, біздің атымызды былғады. Ақырында жап-жақсы жобамыз құлап тынды. Әрине, кәсіп үйренген, жаңа нәрселерді игеруге тырысқан жақсы. Бірақ, білетін кәсіппен, түсініп-түйсінетін тірлікпен, меңгерген мамандықпен айналысқанға не жетсін?! Басқасы басқа, БАҚ пен білім салаларындағы дендеген дерт аса қауіпті. Осы екі саладағы “көлденең көк аттылардың” кесапаттары туралы қаттырақ ойланбаса болмайды. – Әңгімеңізге рахмет. Әңгімелескен Мархабат БАЙҒҰТ.

арнамызға жазылыңыз
2019 — Заң және заман
ПРОКУРАТУРА КҮНІ / КО ДНЮ ПРОКУРАТУРЫ
АКАДЕМИЯ ІС-ШАРАЛАРЫ / МЕРОПРИЯТИЯ АКАДЕМИИ
КРИМИНОЛОГИЯЛЫҚ ФОРУМ МАТЕРИАЛДАРЫ / МАТЕРИАЛЫ КРИМИНОЛОГИЧЕСКОГО ФОРУМА
Г. Шушикова. Выступление на Криминологическом форуме
ЗЕРТТЕУ НӘТИЖЕЛЕРІ / РЕЗУЛЬТАТЫ ИССЛЕДОВАНИЯ
Д. Сулеймен. О некоторых аспектах расследования уголовных дел об авиационных происшествиях
Л. Адилова., М. Алишева. О некоторых мерах по противодействию браконьерству в Республике Казахстан
Т. Мукатаев. Правовые меры противодействия торговле людьми в Казахстане
А. Баймаханов. «Bala qayіpsіzdіgі» әлеуметтік экспериментін жүргізу нәтижелері
А. Турсунов. Роль прокуратуры в развитии института ювенальной юстиции
ӘСКЕРИ ПРОКУРАТУРА / ВОЕННАЯ ПРОКУРАТУРА
А. Капезов. Перспективы совершенствования профилактики правонарушений в войсках
ПРАКТИКТЕРДІҢ ОЙЫ / МНЕНИЕ ПРАКТИКОВ
Г. Рудакова. Не только семья и школа в ответе за воспитание детей и подростков
ЗАҢНАМАДАҒЫ НОВЕЛЛАЛАР / НОВЕЛЛЫ В ЗАКОНОДАТЕЛЬСТВЕ
СЫБАЙЛАС ЖЕМҚОРЛЫҚҚА ҚАРСЫ КҮРЕС / БОРЬБА С КОРРУПЦИЕЙ
Б. Жилкибаев. Новые векторы противодействия коррупции
Окно в историю
Прокуроры области в лицах
Коллективы в лицах
Кусаинов Ж. «Такое наследство — защищать закон»
Телеу Б. «Холодная голова и горячее сердце»
Исаев Р. «Жизненные мудрости»
Куанышев Е. «Рыцарь надзора»
Сыдыков Х. «Ценность закона в служении людям»
Жанұзақұлы Б. «Законно значит справедливо»
Адамбаева З. «Моя судьба»
Бельянская И. «Спасибо наставнику»
Абдрахманова К. «Сбывшиеся мечты»
Ким А. «Как все начиналось»
Сарузенов Е. «Обеспечивая законность»
Сатыбалдиев Е. «Прокуратура — вся моя жизнь»
75 лет Талипову К.Ш. «Короткая, но яркая жизнь»
ТҰЛҒА / ЛИЧНОСТЬ
Жизнь, во имя служения народу
СОТТАҒЫ ӨКІЛДІК / ПРЕДСТАВИТЕЛЬСТВО В СУДЕ
Утибаев Г. Представительство интересов государства в суде по уголовным делам: перспективы, проблемы и пути их совершенствования
ЗАҢ ЖӘНЕ ӘСКЕРИ / ЗАКОН И АРМИЯ
Алпысов Н. Пробелы и коллизии в законодательстве о воинской службе
ӨҢІРЛІК ХАБ / РЕГИОНАЛЬНЫЙ ХАБ
Балашов Р. Симуляционный тренинг «Противодействие легализации (отмыванию) доходов от наркопреступности»
САНДАНДЫРУ ЗАМАНЫ / ЭПОХА ЦИФРОВИЗАЦИИ
Әлібаев Т. Заман талабымен үндес
ҚҰҚЫҚ ҚОРҒАУ / ЗАЩИТА ПРАВ
Исаев Р. Роль прокуратуры в защите прав осужденных
Куанышев Е. На защите трудовых прав граждан
МҮДДЕЛЕРДІ ҚОРҒАУДА / НА СТРАЖЕ ИНТЕРЕСОВ
Накишев Ж. Разрушение автомобильных дорог общего пользования – прокурорский анализ
КОНСТИТУЦИЯЛЫҚ ҚҰНДЫЛЫҚТАР / КОНСТИТУЦИОННЫЕ ЦЕННОСТИ
Мамытов Н. Конституционная ценность государственных секретов
ӘСКЕРИ ПРОКУРАТУРА / ВОЕННАЯ ПРОКУРАТУРА
Әлқожаев К. Кадрларды таңдай білу – жауапты іс
Ғ. ЕЛЕМИСОВТЫ ЕСКЕ АЛУ / ПАМЯТИ Г. ЕЛЕМИСОВА
МЕРЕЙТОЙЛАР / ЮБИЛЕИ
ЛИЧНОСТЬ / ТҰЛҒА
Темирбулатов С.Г. Воспоминания о Г.Б. Елемисове – Прокуроре и Личности
МАТЕРИАЛЫ КОНФЕРЕНЦИИ / КОНФЕРЕНЦИЯ МАТЕРИАЛДАРЫ
Приветственное слово Мами К.А.
Выступление Мерзадинова Е.С.
Балтабаев К.Ж. Роль и значение Концепции правовой политики Республики Казахстан на 2010-2020 годы в совершенствовании уголовного законодательства
Г. Қуанәлиева, Н. Саулен. Қазақстан Республикасы қылмыстық заңнамасының теориялық және тәжірибелік сұрақтары
Темирбулатов С.Г. Некоторые вопросы процессуальных гарантий для участников уголовного судопроизводства
СУДЕБНЫЙ НАДЗОР / СОТ ҚАДАҒАЛАУ
Найманова Д.Х. Совершенствование института государственных обвинителей
ОБЩИЙ НАДЗОР / ЖАЛПЫ ҚАДАҒАЛАУ
Дауешов Х. З. Внедрение цифровых технологий в судопроизводство — важнейшее условие обеспечения прав граждан
У. Орынбасарұлы. Ауданымыздың әлеуметтік саласындағы заңдылықтың сақталуын прокурорлық қадағалау
ВОЕННАЯ ПРОКУРАТУРА / ӘСКЕРИ ПРОКУРАТУРА
Муканов Д.Ж. Возмещение ущерба-приоритетная задача государства
КО ДНЮ ПОБЕДЫ / ЖЕҢІС КҮНІНЕ ОРАЙ
А. Баймаханов. Ел үшін жасаған ерлік ешқашан өшпейді
ВЕТЕРАНЫ ПРОКУРАТУРЫ / ПРОКУРАТУРА АРДАГЕРІ
Б. Бәқірова. Ғибратты ғұмыр немесе ұстаз мерейі
ПОЗДРАВЛЕНИЯ / ҚҰТТЫҚТАУ
Мүсәлі Жорабаевқа 90 жыл
МЕРОПРИЯТИЯ АКАДЕМИИ / АКАДЕМИЯНЫҢ ІС-ШАРАЛАРЫ
Наурыз мейрамы
Болашақ для сотрудников правоохранительных органов
БАС ПРОКУРАТУРАДА / В ГЕНЕРАЛЬНОЙ ПРОКУРАТУРЕ
Подведение итогов Коллегии за 2018 год
АЛҚА МӘЖІЛІСІНДЕ СӨЗ СӨЙЛЕУ / ВЫСТУПЛЕНИЕ НА КОЛЛЕГИИ
ИННОВАЦИЯЛЫҚ ЖОБА / ИННОВАЦИОННЫЙ ПРОЕКТ
Ж. Сейтаева. Симуляционный тренинг «Борьба с торговлей людьми по миграционным маршрутам» — от идеи и до реализации
ҚАДАҒАЛАУ ПРАКТИКАСЫ / НАДЗОРНАЯ ПРАКТИКА
А. Мухаметжанов. Выступление на Криминологическом форуме «Совершенствование уголовного и уголовно-процессуального законодательства»
СОТ ЖӘНЕ ПРОКУРАТУРА / СУД И ПРОКУРАТУРА
А. Балмұханов. Жаңа буынды сот жүйесі – заман талабы
ПРОКУРОРЛЫҚ ПРАКТИКА / ПРОКУРОРСКАЯ ПРАКТИКА
Отказ прокурора от обвинения – как средство защиты конституционных прав
АЗАМАТТАРДЫҢ ҚҰҚЫҒЫН ҚОРҒАУ / ЗАЩИТА ПРАВ ГРАЖДАН
Н. Петрова. Защита трудовых прав
ЗАҢНАМАДАҒЫ НОВЕЛЛАЛАР / НОВЕЛЛЫ В ЗАКОНОДАТЕЛЬСТВЕ
Д. Найманова., А. Куатова. Совершенствование отечественного законодательства
КАДРЛАРДЫ ДАЯРЛАУ / ПОДГОТОВКА КАДРОВ
Ж. Нурбетова, М. Аралбаева. Практикоориентированность курсов повышения квалификации как основа эффективности работы представителей Академии в регионах
С. Сапаралиева. К вопросу реализации Академией обучения по программам послевузовского образования
Б. Нурмагамбетов., А. Тынышбаева. Актуальные вопросы реализации трехъязычного обучения в послевузовском образовании
ШЕТЕЛДІК ТӘЖІРИБИЕ / ЗАРУБЕЖНЫЙ ОПЫТ
Y. Abdimazhitov. Studing foreign experience
ҚҰТТЫҚТАУЛАР / ПОЗДРАВЛЕНИЯ
СПОРТТЫҚ ӨМІР / СПОРТИВНАЯ ЖИЗНЬ
Тимбилдинг в Академии
Dulaty University — «Тараз университеті» баспасы
«Тараз университеті» баспасы қызметкерлері туралы мағлұмат

Қосбол Сәрсенғали Мінәжәтдинұлы
«Тараз университеті» баспасының директоры,

ұялы тел.: 87711368434

Алдыкеева Гүлназ Маханбетқұлқызы
«Тараз университеті» баспасының редакторы,

Этот адрес электронной почты защищён от спам-ботов. У вас должен быть включен JavaScript для просмотра.

Күзембаева Нүрзипа Бейбітқызы
«Тараз университеті» баспасының сектор жетекшісі,

Этот адрес электронной почты защищён от спам-ботов. У вас должен быть включен JavaScript для просмотра.

Дәуірбекова Гүлзия Нұрпапақызы
«Тараз университеті» баспасының маманы,

Этот адрес электронной почты защищён от спам-ботов. У вас должен быть включен JavaScript для просмотра.

Қошқарбаев Нұрдаулет Қайратұлы
«Тараз университеті» баспасының маманы,

Этот адрес электронной почты защищён от спам-ботов. У вас должен быть включен JavaScript для просмотра.

Сыдығалиева Айнұр Тұрысбайқызы
«Тараз университеті» баспасының маманы

Юсупова Назира Абдумажитқызы
«Тараз университеті» баспасының маманы,

Этот адрес электронной почты защищён от спам-ботов. У вас должен быть включен JavaScript для просмотра.

«Тараз университеті» баспасының қызметі.
«Тараз университеті» баспасы М.Х. Дулати атындағы Тараз мемле-кеттік университетінің оқу, оқу-әдістемелік, ғылыми және арнайы әдебиеттерді, сондай-ақ, сұранысы жоғары бұрын шығарылған әдебиеттерді қайта басып шығаратын құрылымдық бөлімшесі болып табылады. «Тараз университеті» баспасы 2002 жылы құрылған. Баспа қызметінің құқығы ҚР Білім және ғылым Министрлігінің Ы.Алтынсарин атындағы Академиясы президиумының №3, 06.10.2000ж. шешімі бойынша берілген.
«Тараз университеті» баспасының негізгі мақсаты оқу үрдісін қамтамасыз ету үшін университеттің Ғылыми Кеңесінде бекітілген жылдық тақырыптық жоспар бойынша мемлекеттік білім беру стандартына сай оқу құралдарын, оқу-әдістемелік әдебиеттер, ғылыми жұмыстар, анықтамалар, ақпараттық-жарнамалар және т.б. әдебиет түрлерін, сонымен қатар М.Х. Дулати атындағы ТарМУ ПОҚ ғылыми деңгейін жоғарылату мақсатында ҚР Білім және ғылым министрлігінің жоспарына енгізілген ведомствалық әдебиеттерді басып шығару болып табылады. Басылымдар орыс, қазақ, ағылшын тілдерінде шығарылады.
«Тараз университеті» баспасы мерзімді басылымдар – «ТарМУ хабаршысы», «Технологиялық процесстерді механикаландыру және үлгілеу» ғылыми журналдарын дайындап баспадан шығарады.
Бүгінде М.Х. Дулати атындағы Тараз мемлекеттік университетінің баспасы — Жамбыл аумағындағы жоғары оқу орны баспасының көшбасшысы ретінде танымал. ТарМУ баспасының жоғары беделі, ең алдымен жұмыс нәтижелілігімен көрінеді.
Сонымен қатар университет баспасы қолжазбадан бастап, өнімнің шығарылымына дейін әдебиеттің толық басылып шығарылуын қамтамасыз етеді. Өз қызметінің қалыптасқан негізгі бағытын, атап өтетін болсақ, оқу және әдістемелік әдебиеттерді, монографиялар мен ғылыми жарияланым-дардың жинақтарын сақтай отырып, баспа публицистикалық, мемуарлы және басқа әдебиеттерді шығаруда нәтижелілік танытуда.
Бұл бағытта алдына қойылған міндеттерді мүлтіксіз орындау үшін университетте барлық қажетті жағдайлар жасалған. Бүгінде “Тараз университеті” баспасында компьютерлік беттеу және дизайнын жасайтын мамандар мен редакторлық-корректорлық бөлімі бар. Жедел басылым секторы түрлі жоспардағы баспа полиграфиялық, сондай-ақ басылғаннан кейін шығарылатын барлық қажетті жұмыстар жүргізілетін түптеу құралдарымен жабдықталған. Баспаның полиграфиялық базасы сапалы өніммен ТарМУ-тін ғана емес, басқа да тапсырыс берушілерді қамтамасыз етеді.
Бүгінде “Тараз университеті” баспасының базасы айтарлықтай күшейтілген. Баспаның техникалық базасы қазіргі заман талабына сай, әрдайым жаңартылып отырылады.
Сонымен бірге, ректорат тарапынан баспа қызметінің мәселелері бойынша және өңделген техникалық, кадрлық қайта жабдықтауда көрсеткен көмегінің арқасында басылып шығару мерзімі қысқартылып, полиграфиялық қызметтің сапасы жоғарылады, сондай-ақ басылып шығарылатын әдебиеттердің көлемі ұлғайды.
Айтакететін жағдай, жылдан-жылға қазақ тілінде шығарылатын оқу құралдары мен оқу-әдістемелік құралдары және арнайы әдебиеттер, әсіресе техника мамандықтарына арналған кітаптар саны артуда. Университеттің қашықтықтан оқыту бағдарламасында бірнеше жыл бойы қатысуына байланысты университетте басылып шығарылған баспа жұмыстарының электрондық мұрағаты жүргізілуде. Бүгінде бұл мәліметтерді қашықтықта оқыту үшін, университеттің электрондық кітапханаларында қолдануға болады; сондай-ақ бұл мәліметтер университеттің интернет сайтында көрсетілген.
Озық әдіс-тәсілдерді; баспа қызметінің технологияларын; оқу құралдарының мұқабаларын, жарнамалық буклеттердің, монографиялардың және баспа өнімдерінің өзіндік әрлендіруін өндіруге мүмкіндік беретін қазіргі заман талабына сай бағдарламалық қамтамасыз етуді ендіру бойынша жұмыс жасалуда. Баспа қызметінде қолданылатын жаңа бағдарлама өнімдерін меңгеру бойынша үздіксіз жұмыс жүргізіліп жатыр.
Жаны жайсаң, жаратылысы қандай кең болса болмысы да сондай дарқан көңіл қаламгер, баспагер Ырым Кененбай ағамыздың 74 жасқа қараған шағында мезгіл сағаты соғыпты-ау… Өкінішті…
Ағамызды ең алғаш 1997 жылы, Алматыдағы Мұқан қажы Мұңайтпасов атындағы Орталық стадионның іргесіндегі шағын футбол алаңында көрдім. Ол кезде журналистика факультетінің күндізгі бөлімінде студент және қалалық «Алматы ақшамы» газетінде» тілші болып істейтін едім. Жыл сайын журналистер арасында өтетін С.Бердіқұлов атындағы шағын футбол турниріне Талдықорғаннан арнайы «Алатау» дейтін футбол командасын әкеліп додаға қосқан екен. Жиырма шақты команданың ішінде Ырым ағаның кілең қаракөздерден құралған командасы топтық кезеңде де, 1/16, 1/8, 1/4-те де жолындағы қарсыластарының бәрін тас-талқан етіп ұтып, финалға дейін жеткен болатын. Финалда Ақпарат және қоғамдық келісім министрлігінің командасына жол беріп, жүлделі екінші орын – күміс жүлдеге ие болған.
Өмірде де Ырым Суанбайұлы өзінің іскерлігі арқасында кәсіби ырыздығынан қағылған жоқ. Бір кезеңде кешегі «Лениншіл жас», бүгінгі «Жас Алаш» газетінің ұстаханасында түлеген тұлғалардың бел ортасында заман ағымына сай нарықтық қоғамның тілін тапқан үлкен менеждер болды. Ел Азаттығының елең-алаң тұсында еліміздегі типография саласын нарық заманына ыңғайлап, ең жетекші газет-журналдарды басатын «Алатау» дейтін үлкен баспа-полиграфиялық корпорациясын құрды. Уақыт өткен сайын арнасын кеңейтті. Бір кездері тек Талдықорған қаласында ғана жұмыс істеген баспахана ісін Алматы шаһарында да жандандырып, ірі кешен салды. Заманауи техникалық құрылғымен қамтамасыз етіп, түрлі-түсті басылымдарды сапалы етіп шығарып, күні бүгінге дейін елге ұсынып келді. Өзі қалт-құлт етіп жарқабақта жүргендей күй кешіп жүрген тілшілер мен баспа редакторларына, типографияның техникалық еңбеккерлеріне, қаншама адамға корпорацияның президенті, құрылтайшысы ретінде жұмыс орнын тауып берді.
Сынаптай сырғыған уақыттың уысында жұтылып кетпей өз соқпағын тапқан Ырым ағамызбен араға жылдар салып, Қазақстан Жазушылар одағы төрағасының орынбасары қызметіне келгенде жақын танысып, өте тығыз араласып, қоян-қолтық жұмыс істедік. Өйткені «Қазақ әдебиеті», «Жұлдыз», «Простор» секілді әдеби басылымдар әдемі безендіріліп, «Алатауда» басылып шығатын. Өз күнін өзі көріп отырған қоғамдық ұйымның кейде баспахана қызметіне қатысты қаржыны уақытымен төлей алмай қысылып та қалған кезі аз емес, сонда Ырым ағамыз өз болмысына сай кеңдік жасап, қолдайтын.
Жазушылар одағының мүшесі, белгілі қаламгер ретінде де шығармашылығын ақсатқан жоқ. Ұйымдастыру жұмыстарымен жүріп, барлық шығармашылық қуатын сарқа пайдалана алған жоқ шығар, дегенмен, жазу машығында да жемісті еңбек етті. Мәселен, ол кісіні «Лабасы етегінде», «Қырда өскен қызғалдақтар», «Жас шопандар ауылы», «Інжу-маржандар», «Бір уыс дән», «Қолғанат», «Ер жүрегі», «Мәңгі жаз елі» сынды жекелеген кітаптары, арнайы таңдамалы шығармалар жинағы жарыққа шығып, оқырман қолына тиді. Ақпарат саласы мен қоғамдық деңгейде атқарған еңбектері елеусіз қалған жоқ. Әр жылдары «Парасат», «Құрмет» ордендері, «Еңбектегі ерлігі үшін» медальдарымен марапатталып, бағаланды. Тәуелсіздіктің алғашқы сәт-сағаттарында, 90-жылдардың басында ақпараттық кеңістік нарықтық заманға ыңғайлану үшін белгілі газет-журнал мен баспаларға жекешелендіру жүргізілді. Мемлекетік басылымдар акционерлік қоғам және ЖШС-ға бөлінгенмен, Үкіметтің қарауында қалды. Ал спорт журналистикасының флагманына баланған «Қазақ спорты» (бұрынғы «Спорт», «Sport») басылымы тіпті спорт ведомствосына керек болмай астаудан шет қалды. Сондай сын сағатта даңқты спорт қайраткерлеріне насихат мінбері болған басылымды дәл осы Ырым ағамыз жеке өз қамқорлығына алып, мемлекетке жәутеңдетпей жанқалтасынан қаржы бөліп, күні бүгінге дейін өзі жарыққа шығарып келді. Бизнес жоспар пайдакүнемдік пен бақай есепке құрылған бүгінгі кезеңде мұндай тәуекел екінің бірінің қолынан, сірә келмейді.
Идеология кеңістігінде көпшіліктің көзіне байқала бермегенмен, газет-журнал, кітап, түрлі көрнекі ақпараттық мәліметтер шығару ісінде баспа саласының орны алабөтен. Осы бір іскерлік пен жанкештілікті, тәуекелді қажет ететін даңғайыр саланың дамуына, типографиялық жүйенің жаңа белеске көтерілуіне ерекше үлес қосқан бірегей тұлға – Ырым Кененбай ағамыз. Жауапкершілік пен Азаматтықты қанат қылған ол өзіне жүктелген қандай жауапты қызмет болсын, бәрін де абырой биігінде жүріп атқарды. Алақанына салған ағалардың жолы бұзбаған, қас-қабақтан түсініскен тұстастарына сыйлы, артынан ерген іні-қарындастарына аса қамқор болды.
Жақсы ағаның жатқан жері жарық, топырағы торқа болсын. Көшелі тұлғаны көрмеген көшесінде жарылқасын. Қолқа жүрегіміз қопарылғандай күйде отырып, осылай қоштасу сөз айтуға тура келді…
Қош, Ыраға…
Бақұл болыңыз…
Жанарбек ӘШІМЖАН
Сирек кітаптар мен қолжазбалар орталығын құру – заман талабы
Ұлттық кітапханада ұлт мүддесіне қажетті тарихи, мұрағаттық құжаттардың жинақталуы шарт. Олай болмаған күнде руханият пен мәдениеттің бір бүйірі олқы соғары анық. Сондықтан, ұлттық мәртебеге ие болған кітапхананың ерекшеліктеріне дәлелдер келтіре кетейік.
Конгресс кітапханасындағы сирек кітаптар мен арнайы жинақтар бөлімі АҚШ-тың ежелгі тарихы бойынша баспа басылымдары мен құжаттардан тұрады. Сол секілді инкунабул қоры (1501 жылға дейін жарық көрген кітаптар) Солтүстік Америкадағы ең ірі қорлардың бірі болып есептеледі.
Көне кітаптар мен ежелгі манускрипттер, ерте дәуірлердегі әмбебап құжаттар мен қолтаңбалар, жер астындағы ондаған шақырымға созылған сақтау қоймаларындағы естелік мұражайлар. Адамзаттың алуан тағдырын тоғыстырған тірі тарих. Сан ғасыр тарих бедерін тасқа басып қалдырған жалғыз куә. Бұл – Британ кітапханасы.
Британ кітапханасы – Ұлыбританияның Ұлттық кітапханасы. Елдің маңдайалды мекемесі. Оның құрамына мынадай мекемелер кіреді: Британ Мұражайының кітапханасы, Ұлттық орталық кітапхана, Ұлттық ғылыми-техникалық кітапхана, Британ Ұлттық библиографиясы, Ғылыми-техникалық ақпараттар басқармасы, Британдық Дыбыс жазу институтының және Үнділік есеп беру басқармасының кітапханасы.
Біз үшін құнды дерек – осы Британ кітапханасында Бейбарыс сұлтанның Құраны сақтаулы тұр екен. Цифрлы нұсқаға көшіріліп жатқан кітап – кезінде ІІ Бейбарыс сұлтанның меншігінде болған Құран. Жеті томнан тұратын Құран кітапты бұдан 700 жылдай бұрын белгілі мысыр каллиграфы Мұхаммед ибн әл-Вахид жазған екен. Қыпшақ елінен шығып Мысырды билеген Бейбарыс сұлтанның тапсырмасы бойынша 1304-1306 жылдары Каирде жарық көрген сирек туындыны Мұхаммед ибн Мубадир, Айдугди ибн Аллах әл-Бадри есімді суретшілер қалыптап безендірген.
Араб стилінде алтынмен әрленген Құран жазбасы – Британ кітапханасындағы кітаптар топтамаларының ішіндегі ең құндысы. Кітап өте көркем безендірілген, сонымен қатар қасиетті кітап ұлы ақиқаттардан сыр ақтарады.
Сонымен бірге, ағылшын Корольдігі географиялық қоғамында этнограф-ғалым Шоқан Уәлихановтың ағылшын тілінде жарық көрген «A Journey to Kashgar in 1858»кітабы және бар.
Ұлыбритания Ұлттық кітапханасындағы мұражайдың көрме залына қарай ғимарат орталығы арқылы таңғажайып баған жүргізілген. Мөлдір баған барлық қабаттарға бірдей орнатылыпты. Нақ осы залдан Ұлыбритания патшасы Георг ІІІ-тің кітаптарының жинағын кездестіре аламыз. Оқырмандарға қызмет көрсету процесі осы шыны бағанның ішкі жағында жүргізіледі. Осылайша, оқырмандарды сырттан бақылауға да болады.
Келесі шыны сөреге кітапхананың құнды қазыналары қойылған. Солардың бірі – Гутенберг типографиясында басылып шыққан Библия. Осы стенд Еуропадағы кітап басу ісінің даму тарихына бағытталады. Өйткені баспа ісі еуропалық тұңғыш баспагер Гутенбергтен бастау алады.
Сонымен қатар, мұнда әйгілі суретші, ғалым Леонардо да Винчидің жазба кітабы тұр. Леонардо да Винчидің еңбектерін айнаның көмегімен оқуға да болады. Өнер жұлдызының жазбалары түпнұсқа түрінде де сақтаулы.
Келесі сөреде – У.Шекспир портреті. У.Шекспир шығармаларының түпнұсқасының төркіні Британ кітапханасы болуы тиіс. Бірақ У.Шекспирдің қолжазбалары көп сақталмаған. Достары тарапынан жарыққа шығарылған Бірінші фолио аталатын толық шығармаларының жинағы бар. Тағы бір теңдессіз түпнұсқа – У.Шекспирдің қолы қойылған авторлық қолтаңбасы.
Бүгінгі таңда У.Шекспирдің жұмбақ әлемі мен тылсым құпиялары кітапхана оқырмандарының игілігінде.
В.А.Моцарттың туғанына 250 жыл толуына орай Британ кітапханасындағы Кітаптар мұражайында ұлы композиторға арналған бөлім пайда болды. Қолтаңбалар қатарында автордың музыкалық туындыларынан үзінділер жазылған жазба кітап ұсынылған. Ғаламтордан композитор кітабының электронды нұсқасымен таныса отырып, ғасырлар қойнауынан жеткен дауысын тыңдауға да болады.
Британ кітапханасы (бұрынғы Британ музейінің кітапханасы) 1753 жылы құрылған. Кітапханада кең көлемді инкунабул топтамалары мен британ баспа өнімдерінің жинақтары сақталуда. Қолжазбалар бөліміндегі бай жинақтарға грек және латын папирустары, кейінгі антикалық және Орта ғасырлар дәуірдегі қолжазба кодекстер, әйгілі қаламгерлердің қолжазба мұрағаттары (сол қатарда Джейн Остен, Чарлз Диккенс, Джеймс Джойс), сондай-ақ ноталар мен географиялық карталар жинағы да кірістірілген.
Франция Ұлттық кітапханасы – Еуропадағы ең ежелгі кітапханалардың бірі. Қорының көлемі жағынан әлемнің алып кітапханалары қатарында, анығында, жетінші орынды иеленеді. 1368 жылы негізі қаланған корольдік кітапхана Франция королі Карл V-нің кезіндегі (1364-1380 жж.) Лувр мұражайында қызмет көрсете бастаған. Кітапхананың алғаш қорында 1 200 жазба болған. Уақыт өте келе, бұл жинақтардан ештеңе қалған жоқ. Себебі, патша ХІ Людовик сарай қоймасын тек қана парақтан құруға мәжбүрледі. Елдің кезекті королі І Францияк болса, Францияда жарық көрген әрбір кітаптың бір-бір данасын кітапханаға жеткізуді бұйырды. Сөйтіп, 1544 жылы барлық жинақ Луврдан Фонтенблоға шығарылды.
Сол дәуірде кітапханаға сатып алынған құнды қазыналар мыналар болды: кітаптар жинағы (9 мың том) мен ағайынды Дюпюи тарту еткен қолжазбалар (260), Гастон Орлеанскийдің кітап, қолжазба, медаль, миниатюра, сурет және басқа да сирек басылымдардан тұратын сыйлықтары. Граф де Бетюннің сыйлықтары да тамаша тарихи құжаттар қатарында, жинақтың жалпы саны – 1 923 том. 1715 жылы кітапханаға Геньердің әйгілі жинағы сыйға алынады. 1669 жылы дәрігер Жак Ментельдің кітапханасы сатып алынады, мұнда 10 000 кітап пен 136 қолжазба болған.
Мемлекет қайраткері Жан-Батист Кольбер ғалымдарды сирек басылымдарды іздестіру әрі сатып алу үшін шет елдерге жіберіп отырды. Осылайша, Шығыстан, Грекиядан, Мысырдан, Парсы елінен, Ыстамбұлдан, Италиядан, Португалиядан, Швециядан және басқа да елдерден құнды қолжазбалар жеткізілді.
ХV Людовиктің билігі кезінде кітапханаға 20-ға жуық көне қолжазбалар мен кітаптар жинағы сатып алынды. Шығыс елдерімен байланыста болу арқылы кітаптар жеткізу жұмысы жалғасып отырды. Сонымен, 1723 жылы Үнді компаниясы 1 800-ден аса қытай кітабын жолдайды.
Кітапханада 5 000 шамасында грек жазбасы сақталған. Жазбалар қоры үшке бөлінеді: fonds grec, fonds Coislin және supplement grec.
Француз Ұлттық кітапханасы 2010 жылы сегіз миллион еуроға белгілі италиялық жиһанкез әрі жазушы Джакомо Джироламо Казанованың жазбаларын сатып алды, мұны неміс баспагерлері 200 жыл бойы сақтап келген. Қолжазба 3,7 мың беттен тұрады, негізгі бөлігі – Казанованың 1789 жылы қолға ала бастаған «История моей жизни» атты еңбегі. Қолжазбаны кітапхана көрмесінен де көруге болады.
Қытай Ұлттық кітапханасын Чиң әулетінің (1644-1911) соңғы императоры Пу И 1909 жылы қыркүйек айында құрды. Көлемі мен кітапханалық қоры жөнінен «әлемдік үштікке» кіреді, ең ірі кітапханалар – АҚШ-тың Конгресс кітапханасы мен Франция Ұлттық кітапханасынан кейінгі үшінші орынды алады.
Кітапхана алғаш рет 1909 жылы 9-қыркүйек күні Чиң Патшалығының орталығы Бейжіңнің Гуаңхуа деген жерінде астана кітапханасы ретінде құрылады да, 1912 жылдан бастап оқырмандарды қабылдай бастайды. 1916 жылы ұлттық кітапхана мәртебесіне ие болады. Сөйтіп, жергілікті және шетелдік мерзімді басылымдардың әр алуан нұсқаларын кітапхана қорына қабылдай бастады. Осыдан кейін әр түрлі саяси оқиғалар мен қоғамдық пікірлердің әсерімен кітапхананың аты да, орны да бірнеше рет өзгерді. 1931 жылы Уынжиің көшесі бойындағы көрнекті жерлердің біріне кітапхана ғимараты орнықты. Қазір бұл жер Қытай Ұлттық кітапханасының жәдігерлер бөлімі болып есептеледі.
270 мың — бұл ежелгі әрі сирек кездесетін қытай кітаптарының саны. Топтама негізінен 16 мыңнан аса тарихи құнды құжаттан құралған.
Түркиядағы сирек кездесетін жазбалардың басым бөлігі – Ұлттық кітапхана қорында. 21 799 жазбадан құралған коллекцияның 8 929-ы заңды тіркеуде. Сондай-ақ, мұндағы 1728-1928 жылдар аралығында араб мәтінімен жазылған басылымдар көлемі 2 350-ді құрайды. Оттоман дәуірінен қалған заңды тіркелімдегі 4 080 басылым 1997 жылға дейін микрофильмге аударылды. Ал қалған 4 849 дананы аудару жұмысы жобаға сай 1998 жылы жалғасты.
Александрия (Мысыр) кітапханасы – ежелгі дәуірдегі ең ірі кітапхана. Мұның тарихы Жерорта теңізі бойына грек мәдениетінің таралуымен және Мысырдағы Птолемей династиясының пайда болуымен тығыз байланысты. Біздің дәуірімізге дейінгі 295 жылы Птолемей I Аристотель мектебінің үлгісімен Александрия академиясын ашты.
Б.з.д. ІІІ ғасырдың басында Мысырды Птолемей IІ билеген дәуірде Александрияда тұңғыш рет кітапхана іргесі қаланды. Бұл көне замандағы жазбалардың ең ірі қоймасы болды. Александрия кітапханасының ғимараты қаланың зәулім сарайлары бой тіккен Брухейонда орналасқан. Кітапхана ежелгі дәуір әдебиетінің, каталогтеу мен библиографияның орталығына айналды.
Кітапхананың алғашқы қорғап сақтаушылары – Зенодот Эфесский (б.з.д. 234 ж.), одан соң Эратосфен Киренский (б.з.д. 236-195 жж.), Аристофан Византийский (шамамен б.з.д. 180 жж. дейін), Аристарх Самофракийский (б.з.д. 146 ж.) және басқа да ғалымдар. Кейбір тізімдерде Каллимах та бар.
Библиография атасы — Каллимах кезеңіне дейін кітапханада 400 мың шиыршық қағаз сақталса, екі жүз жылдан кейін мұның саны 700 мыңға жетті. Бұл жағдай жазушы-ғалымдар еңбегінің жемісімен байланысты деп түсіндіріледі.
Мұнда грек мәдениетінің үздік үлгілері шоғырланған. Олар – ақындар, тарихшылар, шешендер, дәрігерлер мен математиктердің еңбектері. Ғалымдар әдебиеттің кез келген саласын оқуға мүмкіндік алды. Бірқатар шетелдік авторлардың аударылған туындылары да болды. Мысырлық, сириялық, үндістандық және еврей авторларының еңбектері түпнұсқа тілінде сақталды. Ал папирустарға сыйғызылған өлеңдер мен трактаттар, теріге жазылған жазбалар – кітапханадағы сирек басылымдар қатарында.
Сонымен, қазіргі таңда әлемде әр алуан мәдени-тарихи жағдайлардағы кітаптардың әлеуметтік рөлін аша түсетін, кітап өнерін, полиграфия техникасын, баспа ісін, баспа тарихын, кітап материалдары мен үлгілерінің эволюциясын, жазба ісінің дамуын қоса алғанда кітап және кітап ісі тарихының көп жоспарлы көрінісін сипаттайтын Кітап музейінің саны 10-ға жуықтайды. Бұл реттегі ежелгі музейлер – Лейпциг Неміс кітапханасы жанындағы Неміс жазбасы және кітап музейі (1885), 1900 жылы ашылған Майнц қаласындағы Гутенберг музейі (Бүкіләлемдік баспа өнері музейі). Музейлердің бұл тобына Брюсселдегі Альберт I Корольдік кітапханасының Кітап және кітап басылымы музейін, Лондондағы Британ кітапханасының Кітап музейін, Мәскеудегі Ресей мемлекеттік кітапханасының Кітап музейін қосуға болады. Бұдан әрі бұл тізімді Астанадағы Ұлттық академиялық кітапханасының Кітап музейімен толыға түсті.
Анығында, ҚР Тұңғыш Президенті Күніне және Ұлттық академиялық кітапхананың 10 жылдық мерейтойына байланысты Кітап музейі оқырмандар үшін есік ашқан еді. Бұл біздің оқырмандарымыз бен елорданың мәртебелі меймандарына Қазақстанның кітап және жазба тарихы туралы тереңнен танысуына мүмкіндік береді.
Музейде 1 132 сирек кітап мен қолжазба, ал төргі бөлмеде филология ғылымдарының докторы, профессор, Қазақстан Ұлттық ғылым академиясының коореспондент-мүшесі, академик, ҚР еңбек сіңірген ғылым қайраткері Зәки Ахметовтің кітап коллекциясы орналасқан.
ҚР Ұлттық академиялық кітапханасына Зәки Ахметовтің жеке қорын: 600 дана кітап және 43 папка қолтаңба құжаттарын ғалымның жұбайы Зия Насырқызы Ахметова сыйға тартқан еді. Бұл еңбектер 12 монографиядан және 300-ден астам ғылыми зерттеуден тұрады.
Бұлар – Алматыдағы Кітап музейінен, Ұлттық кітапханадан және Астанадағы Ұлттық академиялық кітапхана қорынан алынған құнды жәдігерлер. Бүгінгі таңда кітапханадағы кітап музейін 25 722-ге жуық елордалық тұрғындар мен шетелдік қонақтар келіп тамашалады. К.Мәсімов, М.Қасымбеков, Б.Майлыбаев,М.Шаханов, Н.Үсенбаева, Ә.Тарази, Ғ.Есім, С.Смағұловтар өздерінің осы музейге арнаған ізгі тілектерін жазып естелік қалдырды.
Кітапхана музейіндегі сирек кітаптар мен қолжазбаларды ұстап көруге рұқсат етілмеген. Ал академик Зәки Ахметовтің келешекте оқырман қауымның құнды деректерге дер кезінде қол жеткізуі әрі келер ұрпаққа аманаттау үшін кітапханада сирек кітаптарды цифрлау арқылы пайдаланушының сұраныстарын қанағаттандыруға және сирек кітаптар қорларын дәстүрлі, электронды нұсқаларда сақтауға мүмкіндік бар.
Музей құрудағы мақсат – қазақ тарихына, мәдениеті мен ғылымына қатыстыкөне қолжазбаларды, сирек басылымдар мен аса құнды мағлұматтарды қорға жинап сақтау, зерттеулер жүргізу әрі көпшілікке насихаттау. Осы бағыттағы ұлттық академиялық кітапхананың жолы әлемдік стандарттарға сай келеді.
Кітап музейі – отандық кітап тарихын көрсетуге;
кітапты тарихи-мәдени процесстердің ажырамас бөлігі ретінде ашып бейнелеуге;
Қазақстандағы кітаптың таралу тарихын ашып сипаттауға;
оқырмандарды бірегей жазба ескерткіштер мен сирек басылымдарға тартуға;
заманауи оқырманды «жанды кітапқа» қайта оралтуға үндейді.
Мұндай кітаптардың бір жерде жатпай халық игілігіне айналуы қуанарлық жағдай деп ойлаймын. Басқа емес, кітап үшін талас болып жатса, мұнан өткен бақыт жоқ.
«Артық білім кітапта, ерінбей оқып көруге» деп ұлы ақын Абай Құнанбайұлы айтпақшы, адам баласы үшін кітап – тілсіз тәрбиеші. Терең білім мен даналықтың үлгісіндей болып көрінген өмір ұстазы – кітаптарды, жазба байлықтарды көздің қарашығындай қорғап сақтайтын кітапхана да, кітап музейі де – киелі қазыналарымыздың қатарында. Сонымен қатар, мәдениет мекемелерінің мақсаты да, міндеті де – ортақ, яғни ұлтымыздың тарихи-мәдени мұраларын болашақ ұрпаққа мұртын бұзбай жеткізу, аманаттау. Сондықтан, кітапханалар қорындағы кітаптар сақталмайды немесе жойылып кету қаупі төнеді деген қисынсыз ойдан аулақ болуымыз қажет.
Алдағы уақытта зерттеуші, суретші әрі жазушы Томас Аткинсондай дара тұлғаның өмірін зерттеп-зерделеген жоқтаушысы, «Оңтүстіктегі Ұлы далаға саяхат» жинағының авторы Ник Филдингпен кездесуді жоспарлап отырмыз.
Ағылшын саяхатшысы Томас Аткинсон туралы қысқаша тоқталар болсақ, ол Орта Азия аумағына сапар шеккен Еуропа зерттеушілері арасындағы жалғыз адам.
1847-1853 жылдар аралығында Томас көшпелі қазақ халқының тыныс-тіршілігі жайында көп жазбалар қалдырған. Бұдан бөлек қазақ би-сұлтандарын бейнелеген суреттердің де авторы. Әйелі Люси екеуі Қазақстанда біраз жыл өмір сүріп, түрлі суреттер салып, карталар жасады. Тіпті олардың Алатау Тамшыбұлақ Аткинсон атты ұлдары 1848 жылдың 4-қарашасында осы қазақ даласында дүниеге келген болатын.
Ал енді Т.Аткинсонның соңында қазақ даласына жасаған сапары туралы баяндалатын «Восточная и Западная Сибирь» (1858) және «Путешествия в регионе Верхнего и Нижнего Амура» (1860) атты кітаптары қалды.
Ендігі кезекте еліміздің тарихынан сыр шертетін осындай құнды мұраларды реттеу, еліміздің рухани-тарихи жазба мұраларын сақтау, Қазақстан тарихының сирек қолжазбалары мен кітаптарын жинақтап жүйелеу және оларды оқырман қауымның жан-жақты пайдалануына мүмкіндік беру мақсатында Қазақстан Республикасының Ұлттық академиялық кітапханасы жанынан биыл Сирек кітаптар мен қолжазбалар орталығынашуды жоспарлап отырмыз.
Бұл — EXPO-2017 көрмесінің мәртебелі меймандары мен өз оқырмандарымыз үшін Қазақстанның кітап және жазба тарихы туралы терең танысуына мол мүмкіндік беретін бүгінгі заман талабы.
Өкінішке қарай, қазіргі кезде сирек кітаптар мен қолжазбалар жүйесіз жолмен жинақталуда. Ал орталықты құрудағы ең басты мақсат – Қазақстан туралы сирек кітаптар мен қолжазбалардың Бірыңғай каталогын құру және оларды Қазақстандық Ұлттық Электрондық (ҚазҰЭК www.kazneb.kz) кітапханасына енгізу.
Елбасының ұсынылған «Мәңгілік ел» ұлттық идеясы елімізді, ең алдымен, мәдени мұрамызбен, шығармашылық әлеуетімізбен ілгерілетуге үндейді.
Демек, ҚазҰЭК жобасын – «Мәңгілік ел» ұлттық идеясын іске асырудың бірден-бір төте жолы деп есептеуге болады.

Үмітхан Дәуренбекқызы Мұңалбаева,
педагогика ғылымдарының докторы, профессор,
Қазақстан Республикасына Еңбек сіңірген қайраткер,
Қазақстан Республикасы Ұлттық академиялық кітапханасының басшысы

ЖАҢА ҚОНДЫРҒЫ — «Qyzyljar» телеарнасының ресми сайты
С.М. Киров атындағы зауыт көпқабатты баспа платаларын жасайтын қондырғылармен толықты. Еуропа елдері мен Шығыс Азияда жасалынған құрылғылар шамамен 1 млрд теңге қаражатқа сатып алынған. Атап өтетіні, мұндай машиналардың Қазақстан бойынша баламасы жоқ. Жаңа қондырғылардың қуаттылығы мен тиімділігін облыс әкімі Құмар Ақсақалов байқап қайтты.
Көпқабатты баспа платаларын жасайтын қондырғылыр деп аталатын мына машиналар Еуропа елдері мен Тайвань, Жапония, Кореяда жасалған екен. Ал Рейсейлік «ostec» компаниясы зауыт қызметкерлерін оқытып, қондырғыны құрып берген. Жалпы қондырғы құны екі млрд теңге болса, әзірге, бұл қаражаттың тең жартысына ғана сатып алынған. 300-ге жуық қондырғының жұмыс барысын зауыттың 17 қызметкері бақылайтын болады. Яғни, 17 жаңа қызмет орны пайда болды. Айта кетсек, бұған дейін зауытта қуаттылығы әлде қайта төмен, 2 қабатты плата жасайтын қондырғы ғана болған.
МӘДИ БЕКТЕНОВ, ЗАУЫТТЫҢ САТУ ДЕПАРТАМЕНТІНІҢ ДИРЕКТОРЫ:
— Бұл қондырғы арқылы біз, жаңа электронды бұйымдарды жасап шығаруға біздің мүмкіндігіміз ашылады. Сондықтан, қазіргі уақытта бар қондырғы арқылы біз тек қана екі жақты баспа платларын жасап шығара аламыз. Жаңа шығаралатын жаңа платалардың бағасы әрине жоғары болады, әрине сапасыда жоғары. Қасиеттері де жоғары болады.
Облыс әкімі Құмар Ақсақалов жаңа сатып алынған қондырғылардың жұмысымен танысып, құрылғылардың қуаттылығы мен тиімділігін байқады.
НАТАЛЬЯ КОЖЕМЯКИНА, ЗАУЫТТЫҢ ТЕХНИКАЛЫҚ ДЕПАРТАМЕНТТІҢ ТЕХНОЛОГ-ИНЖЕНЕРІ:
— Мына баспа платаларын жасайтын қондырғылардың қуаты, әрі сапасы жоғары. Мәселен мына трафарет принтер дәнекерлеу пастасын біркелкі жағуға көмектеседі. Бұрын бұны қолмен жасайтынбыз. Әрине, соның салдарынан жарамсыз платалардың саны біршама артық болатын.
Бұл қондырғылар өңірдің кешенді дамуның бастапқы кезеңі, деп атап өтті облыс әкімі. Елбасы Н.Назарбаев үш жылға құрған жоспарында аталғандай, зауыттарды модернизациалау қажет. Киров атындағы зауыттағы қондырғылардың жаңартылуына 2,2 млрд теңге, Петропавл ауыр машина жасау зауытына 4,5 млрд теңге қаражат бөлінген.
ҚҰМАР АҚСАҚАЛОВ, СОЛТҮСТІК ҚАЗАҚСТАН ОБЛЫСЫНЫҢ ӘКІМІ:
— Өндіріс ошағына алынған мына қондырғылардың заман талабына сай екенін көріп отырмыз. Машиналар жылына шамамен 2млрд теңгеге өнім шығаруға мүмкіндік беріп отыр. Мәселен, бұл қондырғыларды сатып алуға 2 млрд теңге жұмсасақ, тек бір жылдың ішінде бұл өзін өзі ақтайды. Сонымен қатар, жаңа жұмыс орындары пайда болды.
Өткен жылы кәсіпорын 3,5 млрд теңгенің өнімін шығарсы, биыл бұл межені 6 млрд теңгеге жеткізуді жоспарлап отыр.
АМАНГЕЛДІ АРҒЫМБАЕВ, С.М. КИРОВ АТЫНДАҒЫ ЗАУЫТ ДИРЕКТОРЫ:
— Бірінші транш желтоқсан айында 1 млрд 97 млн теңгеге толығымен сатып алынған. Кеше, 6 маусым күні 548 млн екінші траншты тосып алдық. Енді, міне қалған машиналарды, қондырғыларды тасымалдаушылар шілде мен тамыз айларында жеткізуіге дайын екендігін айтып отыр.
Сонымен қатар, 2 айдан бері еңбекақыларын ала алмай жүрген «Зиксто» АҚ машина жасау зауытының қызметкерлері облыс әкімінің назарынан тыс қалмады.
ҚҰМАР АҚСАҚАЛОВ, СОЛТҮСТІК ҚАЗАҚСТАН ОБЛЫСЫНЫҢ ӘКІМІ:
— Зиксто зауытының мәселесіне тоқталып кетсем, бүгінгі таңда барлық қызметкерлерге толығымен жалақылары төленді. Кеше кәсіпорынның жаңа бас директоры тағайындалды. Бүгін өндіріс ошағының бөлім басшыларымен кездесіп, зауыттың дамуы жайлы жоспарларыд анықтадық. Шілде айында зауыт толығымен өз жұмысын бастау қажет. Бүгінде кәсіпорынның тапсырыстары бар.
Киров атындағы зауытқа оралатын болсақ, жаңа қондырғылардың Қазақстан бойынша баламасы жоқ екенін айта кеткен жөн. Зауыт басшысының айтуынша, Қазақстан толғымен Қытай еліне тапсырыс жасайды екен. Петропавлдық кәсіпорында көпқабатты баспа платаларын жасайтын қондырғы 2019 жылдың желтоқсан айында іске қосылмақ.
Жанбота СЕНТАЕВА
Международный терроризм — фактор глобальной нестабильности
(Информационный список)
Книги:
Асан, А.Т. Религия и государственная политика Казахстана: монография / А. Т. Асан, А. С. Балапанова, Т. А. Козырев; Казахский Национальный университет им. аль-Фараби. — Алматы: Қазақ университеті, 2012. — 241 с.
Жатканбаев, Е.Б. Угрозы национальным интересам Казахстана: [монография] / Е. Б. Жатканбаев. — Алматы: Қазақ университеті, 2004. — 106 с.
Завотпаев, Р.Т. Основные понятия и термины, используемые в области борьбы с терроризмом и иными проявлениями экстремизма: учеб-прак. пособие / Р. Т. Завотпаев. — Караганда: «Арко», 2005. — 76 с.
Избаиров, А.К. Нетрадиционные исламские направления в независимых государствах Центральной Азии: автореферат дис. / А. К. Избаиров. — Алматы: Әрекет-Print, 2009. — 46 с.
Косиченко, А.Г. Возможности религии в снижении уровня вызовов и угроз современности: философско-политологический анализ / А. Г. Косиченко. — Алматы: Институт философии, политологии и религиоведения КН МОН РК, 2014. — 200 с.
Кужабаева, Г.Т. Пенитенциарная профилактика распространения терроризма в Республике Казахстан: автореферат дис. / Г. Т. Кужабаева. — Караганда: Карагандинский университиет «Болашак», 2010. — 29 с.
Кыдырханова, Г.К. Борьба с наркотрафиком и международным терроризмом в сотрудничестве стран Азии и Европейского Союза: автореферат / Г. К. Кыдырханова. — Алматы: Әрекет-Принт, 2010. — 23 с.
Особенности проявления религиозного экстремизма в Казахстане и механизмы противодействия : монография / С.З. Канаев [и др.] ; Мин-во образования и науки РК, Карагандинский университет Болашак. — Караганда: Болашак-Баспа, 2014. — 237 с.
Проблемы совершенствования борьбы с преступностью, наркобизнесом, терроризмом и религиозным экстремизмом: сборник науч. трудов. Т. 2 / Мин-во внутренних дел РК, Карагандинский юридический институт им. Б. Бейсенова. — Караганда: КарЮИ МВД РК им. Б. Бейсенова, 2001. — 127 с.
Роль традиционных религий в противодействии экстремизму и терроризму [сборник] : научное издание / Институт философии и политологии КН МОН РК ; ред. З. К. Шаукенова. — Алматы: Институт философии и политологии КН МОН РК, 2011. — 150.00 с.
Современный терроризм: взгляд из Центральной Азии / А. Г.Косиченко, М. С. Ашимбаев, Б. К. Султанов. — Алматы: Дайк-Пресс, 2002. — 213 с.
Трофимов, Я.Ф. Интернет и экстремизм / Я. Ф. Трофимов, Г. Ж. Джуманова. — Караганды: Болашак-Баспа, 2014. — 34 с.
Трофимов, Я.Ф. О некоторых проблемах противодействия религиозному экстремизму / Я. Ф. Трофимов, С. З. Канаев; Карагандинский ун-т «Болашак», Научная лаборатория «Религиоведение». — Караганды: Болашак-Баспа, 2013. — 23 с.
Трофимов, Я.Ф. Религиозный экстремизм: учеб. пособие / Я. Ф. Трофимов ; Министерство образования и науки Республики Казахстан, Карагандинский университет «Болашак». — Караганды: Болашак-Баспа, 2012. — 192 с.
Центральная Азия и Каспийский регион: риски, вызовы, угрозы [Текст] : монография. — Алматы: КИСИ при Президенте РК, 2012. — 220 с.
Статьи:
Абдусаламов, Б.А. Основные направления деятельности органов внутренних дел во взаимодействии с общественными организациями и формированиями по профилактике и предупреждению террористической деятельности через средства массовой информации / Б. А. Абдусаламов // Правовая реформа в Казахстане. — 2015. — № 4. — С. 60-62.
Абжанов, Б.С. О военно-гражданском взаимодействии органов государственного и военного управления Республики Казахстан по противодействию терроризму / Б. С. Абжанов // ҚазҰУ Хабаршысы. Философия сериясы. Мәдениеттану сериясы. Саясаттану сериясы. — 2015. — № 2. — С. 274-280.
Акулов, М. Надзор над законностью в сфере противодействия экстремизму и терроризму : [беседа с прокурором г. Жезказган М. Акуловым] / вела Г. Сулейменова // Заң және заман. — 2015. — № 12. — С. 36-37.
Алексеева, В. Ядовитый сорняк с цепкими корнями: [о религиоз. фанатизме, экстремизме] / В. Алексеева // Казахстанская правда. — 2015. — 13 августа. — С. 7.
Ахметов, К. Ж. Интерпол — Международная организация уголовной полиции (МОУП) / К. Ж. Ахметов // Фемида. — 2016. — № 4. — С. 5-15.
Байсагатова, Д. Б. К вопросу об уголовной ответственности за финансирование террористической и экстремистской деятельности и иное пособничество терроризму либо экстремизму в Республике Казахстан / Д. Б. Байсагатова // Қазақстанның ғылымы мен өмірі. — 2016. — № 3. — С. 133-136.
Балакешова, А. 13 лет на обдумывание: [о вербовке молодежи в Сирию] / А. Балакешова // Литер. — 2015. — 27 августа. — С. 11.
Блялов, К. Не поддавайся смуте / К. Блялов // Индустриальная Караганда. — 2015. — 26 сент. — С. 4.
Борисов, С. Блокировка противоправной информации в системе мер национальной безопасности по противодействию экстремизму и терроризму / С. Борисов // Заң және заман. — 2016. — № 8. — С. 43-45.
Брусиловская, Е. Американская трагедия: [11 сентября исполняется 15 лет теракту в Нью-Йорке] / Е. Брусиловская // Казахстанская правда. — 2016. — 9 сент. — С. 25.
В Караганде прошел семинар по вопросам организации нформационно-пропагандистской работе ИПГ [Текст] // Дін және заман. — 2015. — № 3. — С. 5.
Губайдуллина, М. Ш. Исламский радикализм в проблематике международного терроризма: к вопросу обеспечения национальной безопасности [Текст] / М. Ш. Губайдуллина, Н. Н. Батталов // ҚазҰУ Хабаршысы. Халықаралық қатынастар және Халықаралық құқық сериясы. — 2015. — № 2. — С. 26-33.
Давыдова, О. Поправки по вопросам противодействия экстремизму и терроризму презентованы в мажилисе / О. Давыдова // Литер. — 2016. — 9 сент. — С. 1.
Давыдова, О. Правительству поручено усилить борьбу с экстремизмом и терроризмом / О. Давыдова // Литер. — 2016. — 15 июня. — С. 1.
Джансараева, Р. Е. Правовые средства противодействия терроризму и экстремизму в современных условиях / Р. Е. Джансараева, Ш. Б. Маликова // ҚазҰУ Хабаршысы. Заң сериясы. — 2015. — № 1. — С. 334-342.
Жакаев, Б. Ближневосточный опыт противодействия терроризму / Б. Жакаев, Б. Нургазинов // Заң және заман. — 2015. — № 8. — С. 44-47.
Журавлев, А. Л. Социально-психологические факторы вступления молодежи в ИГИЛ / А. Л. Журавлев, А. В. Юревич // Вопросы психологии. — 2016. — № 3. — С. 16-28.
Иванов, В. Буря в сирийской пустыне / В. Иванов // Деловая неделя. — 2016. — 24 июня. — С. 1, 8.
Казанцева, Т. Международный терроризм: откуда исходит угроза / Т. Казанцева // Литер. — 2015. — 24 нояб. — С. 1.
Казанцева, Т. Эксперты высоко отзываются о вкладе Казахстана в борьбу с терроризмом / Т. Казанцева // Литер. — 2016. — 31 мая. — С. 4.
Кенжегулова, А. Парламентское измерение интеграции [Текст] / А. Кенжегулова // Казахстанская правда. — 2015. — 27 нояб. — С. 2.
Кинжитаев, Ф. Невидимая война / Ф. Кинжитаев // Индустриальная Караганда. — 2015. — 16 июля. — С. 3.
Копылов, А. В. Политическая нестабильность как питательная среда для терроризма(на примере Индии) / А. В. Копылов // Социально-гуманитарные знания. — 2016. — № 4. — С. 298-302.
Крамер, Н. Кураторский дозор / Н. Крамер // Индустриальная Караганда. — Караганда, 2016. — 8 сент. — С. 3.
Медеубаева, Ж.М. Борьба с терроризмом как приоритетное направление деятельности ШОС / Ж. М. Медеубаева Э. Г. Адиль // Казахстан-Спектр. — Алматы, 2015. — № 2. — С. 32-44.
Муканов, О. Н. Борьба с терроризмом и электронные СМИ: государственные интересы и этика интернет-журналистики / О. Н. Муканов // Қазақстанның ғылымы мен өмірі. — 2016. — № 1. — С. 107-111.
Мукатова, Г. А. Проблемы религиозного экстремизма в Центральной Азии / Г. А. Мукатова // ҚазҰУ Хабаршысы. Тарих сериясы. — 2016. — № 1. — С. 418-422.
Мукжанова, Г. Б. Экстремизм и терроризм / Г. Б. Мукжанова // История Казахстана: преподавание в школах и ВУЗах. — 2016. — № 1. — С. 49-56.
Прус, Н. Терроризм вне религии / Н. Прус // Индустриальная Караганда. — 2015. — 17 нояб. — С. 1, 3.
Розметова, М. А. Исламский терроризм, угрозы безопасности Республики Казахстан / М. А. Розметова // «Қайнар» университетінің хабаршысы. — 2015. — № 3. — С. 97-99.
Сактаганова, Л. Сотрудничество — основа безопасности: [о междунар. борьбе с преступностью в рамках ШОС] / Л. Сактаганова // Юридическая газета. — 2015. — 28 авг. — С. 3.
Самалдыков, М. К. Правовое регулирование противодействия отдельным видам терроризма в национальном законодательстве РК через призму международных конвенций / М. К. Самалдыков, М. Ердешбаева // ҚазҰУ Хабаршысы. Халықаралық қатынастар және Халықаралық құқық сериясы. — 2015. — № 2. — С. 260-265.
Сидоров, О. Кто владеет информацией, тот спит спокойно : в Минске начала работу эксперт. группа по согласованию проекта Соглашения об обмене информацией в сфере борьбы с терроризмом и иными насильственными проявлениями экстремизма / О. Сидоров // Литер. — 2016. — 25 мая. — С. 4.
Тастанкулов, Е. С. Проблема исламофобии: критический анализ от терроризма до исламского государства / Е. С. Тастанкулов, С. У. Абжалов // ҚазҰУ Хабаршысы. Философия сериясы. Мәдениеттану сериясы. Саясаттану сериясы. — 2016. — № 1. — С. 80-85.
Тонконогов, А. В. Психологический экстремизм и психологический терроризм как факторы современной духовной конкуренции / А. В. Тонконогов, А. В. Миронова // Социально-гуманитарные знания. — 2016. — № 2. — С. 66-75.
Тузельбаев, Е. О. Организационная деятельность правоохранительных органов и негосударственных охранных структур по предупреждению и профилактике правонарушений, связанных с террористической деятельностью / Е. О. Тузельбаев, Б. А. Аблусаламов // Правовая реформа в Казахстане. — 2015. — № 3. — С. 71-73.
Тузельбаев, Е. О. Основные направления деятельности правоохранительных органов по недопущению и профилактике правонарушений, связанные с террористической деятельностью, в сфере общественной безопасности / Е. О. Тузельбаев, Б. А. Абдусаламов // Правовая реформа в Казахстане. — 2015. — № 4. — С. 12-15.
Тукумов, Е. Международный терроризм — фактор глобальной нестабильности: где проходит линия борьбы с терроризмом? / Е. Тукумов // Литер. — 2016. — 3 сент. — С. 11.
Тулеев, М. С. Влияние глобализационных процессов на международный терроризм [Текст] / М. С. Тулеев // ҚазҰУ Хабаршысы. Халықаралық қатынастар және Халықаралық құқық сериясы. — 2016. — № 2. — С. 228-234.
Тусупбекова, Л. Во имя будущего человечества / Л. Тусупбекова // Казахстанская правда. — 2016. — 1 июня. — С. 1, 3.
Тусупбекова, Л. Противостоять насилию / Л. Тусупбекова // Казахстанская правда. — 2016. — 31 мая. — С. 3.
Усеинова, К. Р. О понятии и видах экстремизма / К. Р. Усеинова, Ф. Э. Салимов // Қазақстан Республикасы Ұлттық Ғылым Академиясының Хабарлары. — 2016. — № 3. — С. 130-133.
Хашимов, Ш. Технология обмана: как не стать оружием в руках террористов / Ш. Хашимов // Литер. — 2015. — 27 августа. — С. 10-11.
Цхай, Н. В век высоких скоростей / Н. Цхай // Индустриальная Караганда. — 2015. — 31 окт. — С. 8.
Шипунов, В. Следовать вековым традициям / В. Шипунов // Индустриальная Караганда. — 2015. — 10 окт. — С. 3.
Шорай, С. Противостоять пропаганде экстремизма / С. Шорай // Юридическая газета. — 2015. — 24 нояб. — С. 3.
Шохаев, Е. ИГИЛ — путь в пропасть: беседа с руководителем управления по делам религий Атырау. обл. Е. Шохаевым / вел Н. Асылханов // Литер. — 2016. — 29 апр. — С. 10.
Щербакова, К. Уметь отличить настоящее / К. Щербакова // Индустриальная Караганда. — 2015. — 22 окт. — С. 4.
Яковлев, А. Ю. Сравнительный анализ российской и индийской систем противодействия терроризму / А. Ю. Яковлев // Социально-гуманитарные знания. — 2016. — № 4. — С. 286-297.
Búgin Qasym Qaısenovtyń týǵan kúni
ÓSKEMEN. QazAqparat — 23 sáýir — Ekinshi dúnıejúzilik soǵystyń has batyry, parızan jazýshy Qasym Qaısenovtyń týǵan kúni. Bıyl Qazaqstannyń Halyq Qaharmanynyń 103 jyldyǵy bolyp otyr, dep habarlaıdy QazAqparat tilshisi.
Jasyndaı tıip jaýdy jaıratqan, qalam qudyretimen soǵys qasiretin, zamana tynysyn búkpesiz jetkizgen Qasym Qaısenov 1918 jyldyń 23-i sáýirinde Shyǵys QazaqstanSol aýyldaǵy mektepte bilim nárimen sýsyndaǵan soń Óskemendegi saıası-aǵartý tehnıkýmyna oqýǵa qabyldanǵan. 1938 год jyly ondaǵy oqýyn oıdaǵydaı támámdap, tehnıkým mańynan ashylǵan caıası aǵartý kýrsyna basshylyq etýge taǵaıyndalady. 1938-39 гг. Жылдары Павлодар облыстык окы бóлиминде инспекторлык кызмет аткарǵан сонь 1939 жылы аскери-барлайшылар мектебине кабылданǵан. Ol oqý ornyn 1941 jyldyń kúzinde bitirip shyqty.
Sol jyly surapyl soǵysqa attanǵan Qasym Ońtústik-batys maıdany shtabynyń qaramaǵyna jiberildi.Qandy maıdanda aıanbaı shaıqasqan batyr kóp ret erligimen kózge túsken. Talaı fashıstiń janyn jahannamǵa jiberip, 1945 jyly eline aman-esen oralady.
Soǵys aıaqtalǵannan keıin 1945-1946 jyldary Qazaq SSR Joǵarǵy Soveti Prezıdıýmy apparatynda referent qyzmetin atqaran. 1946-1949 jyldary Jambyl oblysynyń Jýaly, Sverdlov aýdandarynda aýdandyq atqarý komıtetteri tóraǵasynyń orynbasary, 1949-1950 jyldar aralyǵynda QazSSR jeńil ónerkásip ǵande1951-1953 jyldary Qazaqstan Kommýnıstikpartııasy Ortalyq Komıteti janyndaǵy partııalyq mekteptiń aýdarmashylar daıarlaıtyn bólimine oqýǵa jiberiledi. Oqýdy aıaqtaǵan soń uzaq ýaqyt «Qazaq eli», «Jazýshy», «Qaınar», baspalarynda редактор, baspa dırektorynyń orynbasary bolyp eńbek etti.
Kórnekti jazýshynyń qalamynan týǵan dúnıeler oqyrman qaýymnyń joǵary baǵasyn alǵan. Ol «Jas parızandar» (1954), «Ajal aýzynda» (1959), «Jaý tylyndaǵy bala» (1961), «Jaý tylynday bala» (1973), «Partızan soqpaqtary» (1978), «Pereıaslav parızandary» синды kópaltegen shyǵarm. .Kitaptary áli kúnge deıin asqan qyzyǵýshylyqpen, zor yqylaspen oqylyp keledi.
Эрлиги эрен Касым Гайсенов «Богдан Хмельницкий» орден, «Чехословакия партизаны», II, III-дарьели «За заслыгы» жане 2 рет и дарьэджели «Улы Отан соǵыындындеріндай сыынітеліндайні» , Kraın SSR-nyń «Qurmet gramotalarymen» марапатталǵан. 1995 24 июля партия «Халык кахарманы» атагы джане армия полковниги деген шен берилди.
Halqynyń qoshemeti men qurmetine bólengen partızan jazýshy 2006 jyldyń jeltoqsan aıynda 88 jasynda dúnıeden ótti.

Altaıdyń Asqary
Asqar Tatanaıuly 1906 jyly Qytaıdyń Shyńshań ólkesiniń Altaı aımaǵynda Qyran ózeniniń Ertiske quıǵanynda, Nádireke aralynda týǵan. Айыл молласынан окып саятын ашкан Аскар 1930 жылдан бастап олень яза бастадан. Sarsúmbeden 1934 jyly qysqa merzimdik muǵalimder kýrsyn oqıdy.
1934 jyly Sháriphan Kógedaev Zaısannan baspa mashınasyn aldyryp, Altaıda tuńǵysh ret baspa zavodyn qurady da, aýylda qolónerge jettik ósken Asqar alǵash baspa mashınasi bolishyn te meńıger.Eń aldymen «El ıesi el jaqsylaryna» degen Altaı halqyna arnalǵan úndeý hat basyp taratylady. 1935 г. жылдынь шильде айында газета шыары тýралы осы ундей шыкканнан кейин «Алтай» газети ресми басылып шыǵады да, Аскар Татанаıулы 1936 г. жылдан бастап газета редактор болыпи жумыс истей.
Asqar osy tustarda óleń jáne drama jazýmen aınalysady. 1936 жылы джазǵан «Талап» песасы 1937 жылы «Яна Алтай» йырналинда басылса, 1938 жылы «Тан шолпан» ádebı jýrnalynda «Malbıkeniń ómiri» degen dastany jarıalanady.Ol jazǵan «Talap», «Qalyń mal» катарский песаларий Altaı sahnalarynda art-artynan qoıyldy. Ol qytaı qazaynda jazba ádebıettiń qalyptasýymen jańa mádenıet, aǵartýdyń jalpylasýy úshin tyń bet ashty. Bul tusta Qytaı qoamy áli de birlikke kelmegen saıası kúshterdiń qyrqysqan kezderi bolǵandyqtan Qytaı qarmaǵyndaǵy Qazaq dalasy qarańǵy kúıde bolatyn. 1930-1940 jyldar ishinde Asqardyń óleńderi мужчин «Batyrlar jyry», «Эки BALYAN», «Adasqan АИЙ», «Ótirikshi ШЭЛ» qatarly dastandary «Erikti АЛТАЯ» газети, «TAn Шолпан» jýrnaly basylymdarda jarıalanyp halyqty mádenıetke, jańalyqqa ǵylym-bilimge shaqyrady .Bul eńbekter Qytaı qazayndaǵy alǵashqy ádebıet órkeni úshin qoldan-qolǵa túsirmeı oqıtyn tabylmas oqýlyǵyna aınaldy.
Bul kezderde Altaı aımaǵynda Оспан батыр синды batyrlardyń dáýrendep, ult azattyq qozǵalysynyń etek alǵan kezi bolatyn. Оси такыриптар да акын каламынан каǵис калǵан джок. Элим деп эмиренип эль азаттыǵй ушин шабытты жырлар джазды. Osydan keıingi jerlerde oqytýshy, mektep basshysy, oıyn-saýyq úıirmesinde jetekshi, mádenıet mekeme bastyǵy bolyp jumystar atqarǵan Asqardyń Qytaı qoǵamyndaǵ1958 жылы «Ултшыл», «Оншыл» калпǵы кыгызылсе, 1966 жылы óndiris maıdanyna súrginge aıdaldy. «Кери тонкерисшил», «Ултшыл», «zgertimpaz» деген джалалармен qýǵynǵa ushyraıdy.
1977 jyly jaladan qutylyp, zeınetke shyǵady. 1994 jyly sáýirde dúnıeden ótedi.
Asqar Tatanaıuly ilgerindi-keıindi bolyp 10-nan astam dastan, 20-ǵa jýyq pesa, myńnan astam óleń jazady. «Аркалыг батыр» атты тарихы дастаны, «Úш кезень», «Азамат уни» óleńder jınaǵy, «Tarıhı derek, keleli keńes» atty 2 tomdyq derektik áńgimeler jınaǵy, «Bir romáńhımany» ó B romá майдан »сахналык шйǵармалар джинаǵы,« Эль кор qаны — Абылай »дастаны джеке-джеке китап болып шйǵады.
1989 jyly «Juldyz» jýrnalynda óleńderi men bir top tarıhı áńgimeleri jarıalanady. «Аркалыг батыр» китабы qytaı tilinde basylym kórdi.
Qıly taǵdyrdyń soqpaǵynan ótken Asqar aqynnyń baspaǵa berip úlgirmegen áli de talaı eńbekteri bar.
Asqar Tatanaıulynyń elge tanystyrylýy men zerttelý jaǵdaıyna kelsek, qytaı qazaq ádebıetine qatysty oqýlyqtarda ortasynan oıyp oryn bergeni belgili. Aıtalyq, A.Kirishbaevtyń «Qazaq ádebıeti tarıhynan tańdamaly úlgiler» атты китабынын 8-taraýy jáne «4 мамыр qozǵalysynan keıingi qytaı qazaq ádebıeti» atty zermyyyy
Аль qytaı basylymdaryn alyp aıtsaq, tómendegideı:
«Orta Juńgo ulttar ınstıtýty» jýrnalynyń 1984 jylǵy 2 sanynynda «Asqar jáne onyń shyǵarmashypenlyy»;
«Аз ульттар жыршылыǵы» 1987 июл 1 санында «Замана жыршысы» дэген атпен;
«Juńgo ulttar áleminiń» 1997 года 1 sanynda «Ol pánıden baqıa attandy» degen atpen;
«Batys júldeger qarttary» jýrnalynyń 1990 jylǵy 2 sanynda «Asqar Tatanaıuly» degen atpen tanystyrsa, «Qytaı ensıklopedıasynyń» 1 tomyna, «Juńgo az ult jazýshylar engiziledi.
A. Tatanaıuly tiri kezinde Qytaı jazýshylar qoamynyń múshesi, Qytaı az ult jazýshylar qoamynyń múshesi, Qytaı ulttar ádebıetin zertteý qoǵamynazy
Asqar eńbekteri qytaı tilinde de jarıalanyp turdy. «Tarıhı derek, keleli keńes» kitabynyń bir bólimi, «Ulttar jazýshylary» jýrnalynyń 1992 jylǵy 1 sanynda jarıalansa, «Arqalyq батыр» китабы да qytaı tilinde basylym kórdi.
Asqar Tatanaıulynyń shyǵarmalary 1957 jyly «Juldyz» jýrnalynyń 8 sanynda basylsa, Járdem Tilekovtyń «Qytaıdyń jańa ádebıeti» atty maqalasynda Asqardyń týyndylaryna joiledary.
Аль «Совет qazaq Ensıklopedıasynyń» 12 tomynda: «Shynjań qazaqtarynyń ádebıeti jáne óneri» degen túsindirmede Asqar esimi men shyǵarmalary atalady. «Qazaqstan muǵalimi» gazetiniń 1990 jylǵy 12 qańtar kúngi 3-shi sanynda «Asqar aqyn týraly sóz» degen maqala men (автора Omarǵalı Qudyshuly) Asqardyń «Aǵa sultan Qunanbaidy qudyshuly.
Asekeńniń Atajurttaǵy alǵashqy kitaby — «El qorǵany — Abylaı» Dúnıejúzi qazaqtary qaýymdastyǵynyń Atajurt baspa ortalyǵynan jaryq kórdi.Bul kitapqa aqynnyń ár kezde jazǵan túrli óleńderi kirgen. Onda aqynnyń el-jurtyn bilim-ylyma, mádenıetke bastaan izgi júreginiń úni anyq kórinip tur. Оны «Надандыктын белгиси», «Гала джигити мен айыл джигитинин айтысы» сэкилди биркатар óleńderinen kórýge bolady. Aqyn tabıǵat týraly jazǵan jyrlarynda da taý bulaǵyndaı taza sezimmen tógilip otyrady. «Алтай», «Jaılaý», «Qys», «Kóktem» óleńderi sonyń mysaly.
Aıtalyq «Kóktem» óleńinde:
Alysyp arnasyna syımaı týlap,
Kók ıirim kóbiktenip jatyr shýlap.
Jaada jel úıirip tolyqsıdy,
Jańadan kóterilgen jasyl quraq, — dese, «Gúl dala» óleńinde:
Taý bıik, bult qalyqtap kók taýk aspanda2,
000
Dalanyń salqyn lebi qarsy alady,
Quzardyń asýynan ary asqanda, — degen joldardy oqýǵa bolady.
Aqynnyń kemeline kelgen shaǵynyń jemisti eńbeginiń bireýi «El qorǵany — Abylaı» дастаны. Munda burynǵy halyq ádebıetiniń ozyq úlgileri barynsha kórkem órnek tabýmen birge aqynnyń shabytty shaynyń izi anyq.
Máńgilik dos kóp emes,
Máńgilik dushpan bolmaıdy.
Jyly-jyly sóılegen,
Jylandy da almaı qoımaıdy, — deı kelip qazaq halqynyń uly jigerin, bas ımes rýhyn onan ary jyrlaıdy.
Sonda-daǵy bul halyq,
Arymaan, talmaan.
Hany ólip, qalasy,
Órtese de bolmaǵan.
Sonda daǵy bul halyq
Rýhyna daq salmaan.
Шахта, булар бугинги шеттеги юрген байырларымызды сактап калатын ульт боындаǵы асыл касыеттинь ólmestigin kórsetip beredi.
Halyq murasyn qadirleý jaǵynda erekshe eńbegimen kózge túsken A.Tatanaıulynyń jyrlarynan da halyqtyq sarynnyń qobyz únin estımiz. Aqynnyń jyraýlarsha tógiletin sáti de az emes.
Uly júzdiń Tólesi,
El qamqory, el esi.
Uly júzdiń aıdary,
Tóremen teń tóbesi,
Jaýyna júrdek jebesi.
Onsyz sheshim bolmaan,
Búkil qazaq keńesi… — dep bir tógilse,
… Ulan-ǵaıyr sar dala,
Saryarqanyń beli me,
Sar2anri sar?
Saǵynyshpen kele me,
Saǵyndyran eline, — dep taǵy da jol jorǵadaı taıpalady.
Halyqtyq til, ultymyzdyń aýyz ádebıetiniń máıekti máneri osy joldardan kórinedi. Jalpy sheteldegi qazaq ádebıeti sóz bolǵanda Asqar Tatanaıuly shoqtyqty tulǵalardyń biri esepteledi. Ol ádebıettiń бир janryna ana emes, poezıa, proza, драма janrlaryna qatarynan qalam terbegen kórnekti qalamger.
Onyń ádebıetimiz ben mádenıetimizge qosqan úlesi mol.
Asqar men Maǵazdyń sheri jáne «Quba dúzdiń qulany»
1989 jyly rimji qalasyna baryp, Shynjań oqý-aǵartý ınsıtýtyna oqýǵa tústim.
Dál osy shaq Beıjińde, Úrimjide «19 mamyr» oqıasyn eske alǵan demokrıatıashyldar qozǵalysynyń dúmpýleri týǵan kezeń edi. Ари сол жылы джазышы Каджыумар Шабданулы «шетель тыншысы, отан саткыны» ретинде колǵа алынǵан болатын. Úrimji qalasynda, ásirese biz sekildi jańadan barǵandarǵa, arnaıy ashylǵan kórmeler kórsetildi. Sonyń ishinde «Qajyǵumardyń paıdalanǵan tyńshylyq quraldary da» kórsetilgen. Endi-endi es jıyp, etek jaýyp, kóz jasyn qurǵata bastaǵan Shynjań zıalylaryna bul jaǵdaı aıtpasa da túsinikti rýhanı soqqy bolyp edi.
Sóıtip, qalamgerler qaýymy taǵy da «бир эли aýzyna eki eli qaqpaq qoıyp» aıbaılap sóıleı bastady. Bul rasynda zıalylar basyndaǵy rýhanı buǵaý bolatyn. Saıası saqtyq pen qysym osylaısha kúsheıip turǵanda «josparly týyt» atalatyn saıasat ta bas kótergen-di. Anyyn aıqanda hanzý ulty bir, az sandy ulttar eki baladan artyq bala kórmeıdi. Aýyldy qyr jerlerde úsh bala alýǵa bolady. Котерип калса, зорлыкпен тусиреди. Bul saıasat ta az-shaǵyn ulttarǵa, sonyń ishinde qazaqtarǵa kóptegen qyspaq ákeldi.Tipti týdan shektelý jolyn bilmeıtin jas kelinderdiń ishtegi balasyn mezgilsiz túsik qyldyryp, jylap týǵan sábıdi sýǵa tunshyqtyryp óltirgen sumdyqtar da beleń berdi. Bul da manaǵy ult zıalylarynyń sharasyz, miskin kúıimen qanattasqan, qabattasqan qasiret edi.
Osyndaı qyspaq kezinde, ıaǵnı, 1989 jyly Keńes odaǵy men Qytaı arasynda jylymyq týdy. Ekige bólinip, qan jylaǵan týystar qaıta kórisý múmkindigine ıe boldy. Роза Рымбаева jáne «Araı» ансамблы Úrimjide konserttik saparda boldy.1991 jyly táýelsizdik jarıalanbaı turyp-aq, eldiń Qazaqstanǵa degen eleńdeýi bastaldy. Biraq, jol joq edi. Armany bolǵanymen dármeni joq, «usharǵa qanaty joq» зарлы куиде болатын.
Atalǵan almaaıyp kúnderdiń oı toǵystyrýymen meniń qalamymnan «Quba dúzdiń qulany» атты shaǵyn баллада týdy. Tolyq mátini tómendegideı:
Qaǵyrly alap saǵymy eles pe edi,
Jupar lebi dalanyń nege espedi.
Jortqan mynaý japannyń jandysyna,
Qaı qylyǵy taǵdyrdyń egeskeni.
Buırat qumdar buıyqqan mylqaý dala,
Kóz uyshynda kólbeıdi shyrqaý dara.
Shaqyrmaıdy shalqar kól jaǵasyna,
Nege qushaq ashpaıdy bir Taý — ana.
Aspanynda ańdyǵan qus qyrany,
Janarynda mergenniń susty jany.
Qursaynda tyń tirlik bulqynysta,
Qulaynda oq úni ysqyrady.
Bulań qaǵyp shyqpaıdy qosaǵy aldan,
Tura almaıdy tusalǵan josa qannan.
Япония kezip keledi jalǵyz qulan,
Tasalaǵan, talyqqan, boshalaǵan.
Keń dalanyń kesikti tarlyǵyma,
Tarlan kóńil, taldy aıaq, qaldy muńǵa.
Jaýtańdaıdy qos janar, joq janashyr,
Qaqtap barad qara jer — jalyn qum da.
«Qınadyń», — dep, — «ana jan, munsha meni!», —
Tepkileıdi qulyny tumsa eneni.
Qysyp janyn tynysyn taryldyryp,
Qulazytyp júregin qumsha egedi.
Beý, qulynym, tynysh jat asyqpa sen,
Japan dala — jalpaq shól basyp kelem.
Bul tirliktiń nesine qumartasyń,
Kóz ben suqtan seni alyp qashyp kelem!…
Áýreleme qulynym, teppe meni,
Talaı tirlik tekke kep tekke óledi.
Qyzyǵyń ne, qyzyqqan umyryń ne?
Kóresiń ǵoı taǵdyrdan shektemeni!
Tirligińniń tilegin, bil erteńin,
Adamǵa olja — bizge olja kúnelter kún.
Eneń tappaı esh pana jortqanynda,
Qaıdan, qalaı, sen meıir tiler ediń?
Serik alyp janyma nur saǵymnan,
Quba túzde kelemin qum sabylǵan.
Jatqan jeriń jánnát bop eseptelsin,
Bul dalany keń kórme qursaǵymnan… —
Quba dúzdiń sony oılap ker qulany,
Qulynyna ishtegi sher qylany.
Týmaý jón be, tolsa kún, týsa úmit,
Biraq, biraq…
Belgisiz jer turaǵy.
Ný orman ba, ondada or qazýly,
Taý ishi me, onda bar zor azýly.
Kól boıynda júr mergen myltyq asyp,
Qaǵyr jondar tek qana qulazýly.
Jas pa, qan ba, qos janar botalady,
(Artta qansha bile me jota qaldy?)
Ońaı eken dalanyń qulazýy,
Qıyn eken kóńildiń jutamaǵy.
Darıa- aı, bolat tuıaq ne keshpedi,
Jeńil kúnde janary nege óshpedi.
Qaıter eken ishtegi qulyn jany,
Kóz aldyna shyn ólim elestedi…
Balladany sıasy keppegen kúıde «Shuyla» jýrnalynyń redaksıasyna joldadym. Коп ótpeı jýrnal ujymy meni shaqyrtypty. Онда редактор, акын Sálı Sadýaqasulynyń kabınetine bas suqtym. Ол киси аталан балладанын гандай максаты, артqы кориниси барлыǵы йонинде эгджеи-тегейли сурай келип:
— Мунын барин сурап отырганым, токен жылы Аскар ТатанаиулыгайнджаыырынджаырынджаынійAıtpaǵy, qazirgi saıası jaǵdaılarǵa baılanysty partıanyń gazet-jýrnal, baspasózdi qadaǵalap otyrýy men olardyń «shıqanyna tıetin» dúnıelerden saq bolý kerektigi jóninde b.
Men sol kezdegi stýdenttik ómirdiń saqtyǵymen óz shyǵarmamda eshqandaı astarlaý, «bóten kózqaras» joq ekenin aıttym.
Sóıtip, Sálı aǵa meniń sózime sendi me, álde, rasynda «saıası astar» joq boldy ma, álde batyldyq tanytty ma, «Quba dúzdiń qulanyn» jarıalaýǵa ýáde berdi. Ádesinde turyp, shyǵarma 1991 жыл мамырда «Shuylada» джарык корди.Анысы да джаман болмады.
Endi, A.Tatanaıulynyń buryn oqyp kórmegen «Jońar jarnamasyna» nazarym aýdy. Shynjańda «Jońar oıpaty» — «Jońar qumdyǵy» degen jer aty bar. Jońar dalasy Shynjań ólkesine qaratylyp, jalpylyq ataý retinde de aıtylady. Sol dala haqyndaǵy Asekeńniń tolǵaýyn taýyp aldym. Окидым, Толгыдым.
…
Jońar talaı shańdady,
Uly dúbir — tasyrdan.
Tarǵyl-tarǵyl tasynda,
Talaı qan bar shashylǵan.
…
O, sary jon, sary dala,
Ańyń qaıda júgirgen!
Aırylypsyń gúlińnen,
Aırylypsyń túrińnen.
Qaraly bir jandaısyń
Adamdardan túńilgen.
Sýyq túspen qaraısyń,
Apyraý sen qalaısyń ?!
…
O, sary jon, sarǵaıyp,
Qalamyn ba demeısiń,
Bara jatyr mújilip,
Jasyl dala, egeı shyń.
Орманынская таласты,
Коржанынская таласты,
Алдажинская таласты,
Арманинская таласты,
Сенинь устык гойныня,
Сыык колын салады.
Jamylǵyńdy ap jap-jasyl,
Jalańashtap barady…
Ne aıtasyń zamanǵa?
Ne aıtasyń alamǵa?
Ne isteısiń, ne deısiń,
O, sary jon, egeı shyń!…, — degen joldar bar edi onda.
Бул толǵай 1988 жылы жазылып, «Шугыла» йырналинда жарыаланǵан. 1991 жылы акыннынь «Азамат уни» жынагына кирген.
Мужчины «Quba dúzdiń qulanyn» jazǵanda qytaılyq senzýradan qorǵalap, ult zıalylarynyń taǵdyryn, josparly týýdyń касиретин shaǵyn балладама syıdyrǵan bolyp edim. Endigi urpaqtyń erteńi janymdy mújip, kúızele kúńirengen sharasyzdyqtyń sýretin jasaǵym kelgen.
«Jońar jarnamasyn» oqyannan keıin, men ǵana emes atalarym men aǵalarymnyń da qabyrǵasyn qaıystyryp, ishin qaınatqan talaı sherdi ańardym.
Dal qazirgi qytaıdaǵy qazaqtardyń, Shynjańdaǵy shaǵyn ulttardyń qasiretin köz aldyńyzǵa keltire otyryp:
Ormanyńa talasty,
Qorǵanyńa talasty,
Aldaǵyńa talasty,
Armanyńa talasty,
Сенин ystyq qoınyńa,
Sýyq qolyn salady.
Jamylǵyńdy ap jap-jasyl,
Jalańashtap barady…
Ne aıtasyń zamanǵa?
Ne aıtasyń alamǵa?… Degendi qaıtalaı oqysańyz, kókirek kólińiz taǵy da shaıqalady, tumandaıdy; qasiret, sher qalyńdaı túsedi, qabyndaı túsedi.
Shynjań zıalylarynyń aýyr taǵdyrynyń sherli mysaly aqyn, jazýshy Maǵaz Razdanulynan da tabylatyn. 1970 jyly jazyqsyz jalaǵa ushyrap, óziniń 20 jylǵa sottalǵanyn estigende aqyn:
Er jasyp muńaıama ajyryǵa,
Nemene aýyr beınet sabyrlyǵa.
Jeti myń úsh júz túnniń basta uıqysyn,
Jaılap sal tósegińdi abyrjyma, — dep kete barǵan eken. Bult aıyǵyp, aqtalyp, aýylyna qaıta oralǵanda:
Sálem saǵan Altaıym,
Tentegiń sonsha saǵyndy.
Joǵalyp ketken bir taıyń,
Tarlandap baryp tabyldy, — dep aynan jarylypty.
Keıinnen, ıaǵnyı, 1994 jyly shildede Altaıdyń Býyrshynynyń áıgili «Úshtas» jaılaýynda ótken Altaı aımaqtyq 10-retki aqyndar aıtysynda Maǵaz Sonyń biri: «Týǵan jer» atalatyn óleńi.
Onda:
Altyn ba týǵan jerdiń topyraǵy,
Kúmis pe taldarynyń japyraǵy.
Mujylǵan molalardyń qulaynda,
Altaıdyń aq ıyǵy otyrady, — dep tolǵaıtyn aqyn.
Keńestik qyzyl ımperıanyń qylyshyn jalańdatqan kezindegideı, qytaılyq qyzyl saıasattyń borany soǵyp turǵanda aqyn-jazýshylar amalsyzdan astarlap jetkizıne edikizý, basqasha. Ashyq jazǵan dúnıeni baspa da, zaman men zań da kótermeıtin.
aqyt ótti, zaman aýnady. Qytaıdaǵy tar zamanda — «mádenıet tóńkerisinde» ońbaı taıaq jegen, sherli kókirek qarıalar búgin joq. Аскар мужчин Маǵаздын да арамиздан кеткенин узак жылдар смелый.
Degemende, dál búgingi kúni Qytaıda sol «mádenıet tóńkerisinen de» aýyr taǵy bir «mádenı emes tóńkeris» týdy.Halyq qan jylady, aýzyna qaqpaq qoıylǵan, basyna toqpaq oınaǵan shaǵyn ulttar quldyqqa ıtermelenýde. Ejelgi mekenniń eńsesi túsip, erteńi buldyr tartty. Taýlary buǵyp, taǵdyry tumandandy.
Endi, Arqadan alysqa, munarly belder men bozǵyl kókjıektiń kómeskilengen shalǵaıyna muńdana kóz tastap, Altaıdy izdeımin, aǵalardy izdeımin.
«Йонар ярнамасын» окып турǵан алып Аскар да, «тыǵан рдинь туырында» отырган манǵаз Маǵаз да жок. Олар бир рет «тозак отынан» тиридей qutylyp edi.Ekinshi «tozaqty» kórgileri de kelmegen shyǵar. Bizden alys, beıishtiń tórinde shalqydy.
Tek kóz aldyńa qańyraǵan, qan jylaǵan jońar dalasynyń jetim jotalary keledi; babalardyń baǵzy mekenindegi mujylǵan molalardyń qulaǵynda otyrǵan Altaıdyń aq ıyǵy keledi. Urpayn, ishindegi qulynyn qaıda apararyn bilmeı, jan ushyra shaýyp júrgen Jońar tósindegi «quba dúzdiń qulany» keledi kóz aldyńyzǵa.
Qos tamshy — janaryńnyń bulaǵy tómen syrǵıdy.
«Тыǵан йер, тыǵан йер…!» dep álde neshe ret kúbirlegenińdi de bilmeısiń.Мунын аты — юрек шери, асыр касирети!
Kúndelik paraǵynan bir úzik:
1992 jyly 18 shilde tústen keıin Altaı qalalyq mádenıet saraıynyń 4 qabatynda Shynjań ýaqyty 15: 00-de «Asylannyolime» Meni ustazym Baqythan Taǵaıuly arnaıy sonda ertip bardy. Qala bastyǵynyń orynbasary Aǵzam, partıa sekratarynyń orynbasary Qasen jáne aqyn Báıtik Dúısebaı, Kázim Máńkeıuly, Mıthat Razdanuly, álıolla Sadýaqasuly, álıolla Sadýaqasuly, Rústem qatarly Keny.Bul týraly «Eki retki kezdesýdi eske alǵanda» макалам «Altaı gazetinde» джарык kórgen.
Джады Шакенулы
«Тугырылханнан» алынды
6алаш усинады
Замана шеджиреси
Bastan-aıaq oqyp shyqqannan keıin úlken áserge bólendim. Bul — ǵajap kitap. Qazaq ádebıetiniń sońǵy jyldardaǵy dúnıege kelgen eleýli shyǵarmalarynyń qataryna jatqyzýǵa bolatyn súıekti týyndy.Kitap jazyla bastasymen tórt-bes jyl ishinde onyń barlyq taraýlary «Egemen Qazaqstan» gazeti men respýblıkalyq ózge gazet-jýrnaldarda túgel derlik jaryq kórgeni jáne olar jurtshylyenzyyy Jazylý máneri de sátti, utymdy. Улы Отан soǵysynyń alǵashqy jylynda-водн orystyń Улькен jazýshysy Александр Bektiń óziniń де, halqymyzdyń qaharman улы Baýyrjan Momyshulynyń да esimin álemge áıgilep, ataqtaryn shyǵarǵan «Волоколамск тас жолы» romanynyń, sondaı-водн soǵystan keıingi jyldarda taǵy да золь Baýkeń týraly «Ańyz бен aqıqat» Атты романский jazǵan Азильхан Nurshaıyqov aǵamyzdyń paıdalanǵan úlgisimen keıipkerimen suhbattasa otyryp, Ozi jaıly ózine aıtqyzyp, ótken ǵasyrdaǵy, táýelsizdik qarsańyndaǵy, Одан keıingi jyldardaǵy elimizdiń basynan keshirgen ómirin, Hal-ahýalyn, Аляна-Аляна oqıǵalardy shynshyldyqpen köz aldyńa elestetetindeı etip baıandaǵan ilkimdi, tartymdy týyndy.
Romannyń keıipkeri kim? Ol — barlyq sanaly ǵumyryn ии múddesin ulyqtaýǵa, ultymyzdyń joǵyn joqtaýǵa, halqymyzdyń shynaıy tarıhyn qalpyna keltirýge, táýelsizdigimizdi крыловидного Тушт, alǵannan keıin «Елбасы — bireý, qalǵanymyz — tireý» деп Шерхан Муртаза aǵamyz aıtqandaı, Elbasynyń janynan tabylyp, senimdi serikteriniń Biri bolǵan, золь kezde де, Одан keıingi jyldarda да Qazaqstan OZ táýelsizdiginiń irgetasyn bekitip, álemge áıgili, bedeldi memleketterdiń Biri bolýyna, óziniń ulttyq kelbetin, tilin, dilin, babalardan qalǵan úlgi-ónege, dástúrlerdi Келер urpaqtarǵa jetkizip, amanattaýǵa boıyndaǵy бар qasıetin, qajyr-qaıratyn aıanbaı jumsaýmen kele jatqan Myrzataı Joldasbekov aǵamyz búgingi qalyń qazaqtyń qadirlisi, abyz tulǵa, el aasy.
Romannyń avtory B.Bodaýbaı ekenin joǵaryda aıttym. 1959 jyly Бота tirsek bozbala kezinde, на toǵyz jasynda, ýnıversıtettiń birinshi kýrsynda oqyp júrip золь kezdegi qalyń юрта qyzyǵyp oqıtyn «Lenınshil Жас» gazetinde kórkem shyǵarmalarda JANE БАСПА betinde qazaq tiliniń tazalyǵy saqtalýǵa TIIS выродок Изги nıetpen «Boten sózben bylǵansa Соз arasy» выродок maqalasyn jarııalap , щ janashyrlaryn qýantqanymen, золь kezdegi «улы orysshyl» kózqarasqa kóleńke túsiredi выродок aıyppen aıqaı стесняется, dúrbeleń týǵyzyp, УПСК Ortalyq Komıtetiniń organy «Kommýnıst» jýrnalynyń betine deıin synǵa ushyraǵan, biraq СТАЛИНА ólgennen keıingi jylymyq Кез bolǵandyqtan oqýdan shyǵarylmaı, túrmege qamalmaı аман qalǵan Болат Бодаибай (ol kezde Bodaýbaev, árıne — автор).
Ekinshi kýrsta oqyp júrip «Lenınshil jas» gazetinde qurylǵan stattan tys bólimdi basqaryp, eleýli-eleýli materıaldar jarııalanýyna uıtqy boldy. Ýnıversıtet bitirmeı turyp qyzmetke alyndy. Jasy otyzǵa jetpeı-aq «Lenınshil jas» gazeti edaktorynyń orynbasary bolyp, tórt jyl istedi. Odan keıingi qyzmet sapary «Sosıalıstik Qazaqstan» gazetinde, Qazaqstan Kompartııasy Ortalyq Komıtetinde jalǵasty. Respýblıkalyq «Jalyn» baspasyn, «Qazaqkitap» kitap taratý mekemesin, elaralyq «Zaman — Qazaqstan» gazetin, Qazaqstan Parlamenti Senaty Apparatynyń Redaksıalyq — baspa bólimin basqardy.
Osy jyldardyń bárinde qyzmet atqara júrip, kórkem shyǵarmalar jazýmen aınalysty. Áńgime, esse, povesterden, romannan turatyn, kópshilik jyly qabyldaan onshaqty kitaby jaryq kórdi. Zeınetkerlikke shyqqan soń da qarap jatpaı, jurtshylyqqa eki birdeı tatymdy roman usyndy. Onyń «Tulǵa» atty, halqymyzdyń mýzyka, óner, mádenıet salasyndaǵy kórnekti qaıratkeri, Eńbek Eri Erkeǵalı Rahmadıev týraly romanyna shyqqan boıda halyqaralyq «alashı.Энди рудник, элимиздинь абыз тулǵасы Мырзатай Жолдасбеков тыралы джазылǵан эки томнан турын яна романы жарыкка шыǵып, копшиликтинь козайымына айналып отыр.
Eń aldymen aıtylýy tıis nárse — kitaptyń jeńil, jyldam oqylatyny. Джалыгтырмайды. Kórkemdik sapasy joǵary. Oqýshynyń qyzyǵýshylyǵy kemimeıdi, qaıta óne boıy artyp otyrady. Romannyń mazmunyn bir-aq sóılemmen tujyrymdap, jınaqtap aıtýǵa bolady. Автор elimizdiń, qazaq halqynyń jıyrmasynshy ǵasyrdyń ekinshi jartysy men jıyrma birinshi ǵasyrdyń alǵashqy jyldaryndaǵy bastan keshken eń mańyzdy, shıelenisti oqıaldyOsy turǵydan alyp qaraǵanda romandy kórkem beınelengen zamana shejiresi, táýelsizdigimizdiń tunyp turǵan tarıhy deýimizge de bolady. Сыр-suhbatqa qurylǵan роман «Эрт tartyp в jalyn эль DEP Остит, ELIM Барды baqyttan Kende emespin, keregesin Ken jaıyp kóńilimniń, keshken Кундите qazaǵym мужчины де keshtim» deıtin цены keıipkeri Мырзатой aǵamyzdyń turmys taýqymetin eńsere, qıyndyqtardy Кора, kedergilerdi Jene júrip, elimen Бирг eseıýiniń tartymdy, kórkem, tushymdy baıany.
Romandy oqyp otyrǵanda ár jyldardaǵy keıipker beınesi kóz aldymyzǵa aıqyn elesteıdi.Úılengen soń QazGÝ-de sabaq berip júrip, aspıranttar turatyn jataqhananyń kip-kishkentaı bólmesinde otbasymen qysylyp-qymtyrylyp turyp jatqan Myrzataı. Dúnıe-múlik degennen bir tósek, бар bir shıfoner ǵana. Kireberiske, esikti ashyp qalǵanda úıdiń ishi kórinbesin dep, kóldeneńinen shıfonerdi qoıyp qoıan. Túnde, tósekte — enesi, qasynda úlken qyzy Ǵaını jatady. Edende киши qyzdary Álııany ortaǵa alyp Myrzataı men jeńgemiz Márııa jatady. Enesimen erip kelgen Asqar atty jetkinshek tósektiń astyna jatady.Basqasha jatýǵa jaǵdaılary kelmeıdi, syımaıdy. Sol jyldardaǵy qazaq ıntellıgensııasy ókilderiniń barlyǵynyń basynan ótken ortaq jaǵdaı …
Bizdiń qazaq árýaqtyń jelep-jebeıtinine qapysyz sengen halyq. Qazaq ádebıeti tarıhynyń Bilge qaǵan, Tonykók zamanynan bastalatynyn ǵylymı turǵydan bultartpastaı etip dáleldegen Myrzekeńniń halqyna qyzdammet etý jolynda belesmearz-belesmearón de belesmearzóný ký О́ıtkeni ol kisi dıssertasıııasyn sátti qorǵap, qazaq ádebıeti tarıhynda jańalyq ashqannan keıin kóp uzamaı qyzmet babynda tasy órge domalaı berdi.Jáne бир súısinerligi, ol kisi qaıda júrse de ultymyzdyń tarıhyn, án-jyryn, bıin, salt-dástúrin nasıhattaýǵa eńbek etti.
Máselen, Taldyqorǵan pedınstıtýtyn basqarǵan jyldary oqytý sapasyn arttyryp, stýdentterge Билим berip Кане qoımaı, estetıkalyq tárbıeni, ultymyzdyń tarıhyna, Ан-jyryna, bıine, соль-dástúrine выродок súıispenshilik sezimderin boılaryna sińirý Ушин золь kezde-водн elimizge keńinen tanymal bolǵan «Jetisý» ansamblin uıymdastyrdy, sóıtip az ana jyldar ishinde ınstıtýtty elimizdegi aldyńǵy qatarly oqý oryndarynyń birine aınaldyryp, Keńes Odaǵy boıynsha aýyspaly Qyzyl Týdy jeńip aldy.
Táýelsizdik Онай келген йоц. 1986 jylǵy Декабрьские события в Алма-Ате kóterilisi, Одан keıingi Qazaqstandy Колбин basqarǵan qaraly jyldardaǵy qabiletti stýdentterdi oqýdan, keýdesinde namysy, Oty бар щ kadrlaryn qyzmetten qýalaý, qýdalaý, Qazaqstandaǵy memlekettik tildiń EKEY Emes, bireý bolyp jarııalanýy, zańdastyrylýy jolyndaǵy Ábdýálı Qaıdarov, Мырзатая Джолдасбеков, Узбекали Джанибеков сыыакты ана тилин, уз ультын шексиз суитин азаматтардын янкешти куреси, сол жылдардай эль ишиндеги аса айыр джагдайлардын джан айырын эсйыртын энмасагыртырын эсйыртын энмассыктыртыр эсйыртар шын.
Kitapta Myrzekeńniń táýelsizdik jyldaryndaǵy Iranǵa elshi bolyp barǵanynda, týǵan елге jetip ólsek armanymyz йоц отд Jurgen myńdaǵan qazaqtardy елге kóshirgeni, Germanııaǵa ádeıilep baryp, Berlındegi musylmandar zıratyna qoıylǵan Мустафа Shoqaıdyń beıitin taýyp, shelektep quıǵan jańbyr astynda «halqyńnyń arysy Эдин сена, джэт ЭЛДИН topyraǵyn jamylmaı , atamekenińniń tórinde jatatyn адам Эдин ǵoı », отд tabıǵatpen qosyla jylap turǵany, Eýrazııa ýnıversıtetin qaıta túletýi, Astanadaǵy Prezıdenttiń Madeni ortalyǵyn Мадениет перо ónerdiń, rýhanııattyń naǵyz ordasyna aınaldyrýy sheshendik перо qazaqtyń qunarly сезам baılyǵyn qapysyz meńgergen keıipkerdiń jeldeı ESIP, josyla áńgimeleýimen qulpyryp, oqyrmannyń qulaq quryshyn qandyryp, oqıǵa barysyna qyzyǵýshylyqty arttyryp, eliktire túsedi.
Kitapta ásirese Дербес memleket retinde Endi-Endi qalyptasyp, Eldik nyshandaryn belgileı bastaǵan táýelsizdiktiń alǵashqy jyldarynda keıipkerdiń Ozi Басы-qasynda jürgen Тарихы oqıǵalar, táýelsizdik alǵannan keıingi эль basyna тускен aýyrtpalyqqa, qıynshylyqtarǵa qaramastan, дунне Juzi qazaqtarynyń alǵashqy quryltaıyn Myrzekeńniń uıymdastyrýymen эль bolyp, юрта bolyp qanshalyqty kóterińki kóńil-Куи мужчины joǵary rýhta ótkizgenimiz, elimizdiń Týyn, Eltańbasyn, Ánuranyn qabyldaýǵa búkil halyq qýanyp, qalaısha jumyla atsalysqany (halyq jazýshysy Шерхан Муртаза мужчин qoǵam qaıratkeri Серикболсын Абдильдиным де ózderinshe TY jobasyn daıyndap, konkýrsqa Алып kelgeni Sonyn бир kórinisindeı), осы sııaqty jaılar, elimizdiń basynan ótken shynaıy oqıǵalar romandy oqý barysynda ekrandaǵydaı kóz aldyńnan qaıtadan ótip, esil-dertińdi baýrap alady…
Romanda золь jyldarda Myrzekeńmen Бирге júrip qaırat kórsetken, ultymyzǵa Коп Енбек sińirgen, táýelsizdigimizdi baıandy etýge aıanbaı üles qosqan Оzbekáli Джанибеков, tuńǵysh Premer Uzaqbaı Qaramanov, adamzattyń Aıtmatovy atanǵan Shyńǵys Айтматов, halqymyzdyń maqtan tütar jazýshysy Абиш Kekilbaev, qazaq baspasóziniń kókbórisi Шерхан Муртаза, 2002 jyly Túrkitildes halyqtar arasyndaǵy eń úzdik álem aqyny atanǵan Muhtar Shahanov sııaqty kóptegen tulǵalar da kórinis beredi.
Maqala kólemi kitap mazmunyn tolyǵyraq qamtýǵa múmkindik bermeıdi árıne. Sondyqtan на Jeti bólimnen turatyn qos tomdyqpen tanysqan oqyrmannyń táýelsizdik qarsańyndaǵy, odan keıingi jyldardaǵy jurtymyz bastan keshken nebir tartysty, qyzyqty tarǵalzási oqı.
Myrzekeńniń ádebıet pen mádenıetke, ónerge jaqyn júretini qanyna sińgen qasıet. Ол бул salalarǵa jaqyn júrip qana qoımaı, olardy túletip, jasartyp, jańǵyrtyp júredi. Myna týyndyda keıipkerdiń Bul qyry da jarqyraı kórinedi.Elbasynyń Jarlyǵymen elordada ashylǵan Eýrazııa ýnıversıtetiniń atyna zatyn SAI etýi, ATAP aıtqanda ýnıversıtettiń ishki mádenıetinen, adamdardyń júrip-turýynan bastap, Bilim ordasynyń mártebesine SAI kadrlar jasaqtaý, olardy úımen qamtamasyz ETY, stýdentterge arnap jataqhana SALY, ýnıversıtette МГр-Din fılıalyn пепельный tárizdi jumystardyń Калаи júrgizilgeni , munyń bárin Elbasynyń qoldap, qýattap otyrǵany, taǵy da qaıtalap aıtamyz, avtordyń qoıan saýaldaryna Myrzekeńniń tógiltip qaıtarǵan jaýaby úlgisinde kóradyip otyrany.
Jalpy, atalǵan týyndyda Myrzekeńniń meıli kitap jazýdaǵy bolsyn, meıli ǵylym-bilimge, mádenıet salasyna basshylyq jasaýdaǵy bolsyn, memleket jáne qoǵam qaıdiiz Osy oraıda ол kisiniń elordadaǵy Aty бар да zaty йоц Prezıdenttiń Madeni ortalyǵyn Маденит пера ónerdiń, rýhanııattyń naǵyz qaınaǵan ordasyna aınaldyra bilgeni, Parıjdegi Pompıdý UII, Vashıngtondaǵy Кеннеди ortalyǵy sekildi álemge áıgili Маденит oshaqtarynyń tájirıbesin О.И. eleginen ótkize Kele, Prezıdenttiń Маденит ortalyǵyn да solardyń úlgisinde qalyptastyrý Ушин kórme zaldaryn meılinshe tartymdy, mazmundy, qyzyqty etip jasaqtaýǵa kúsh salǵany, «Ulttyq dástúrler teatryn» ashqany, onda «Abaımen syrlasý», «Abylaı amáldanaty», «», «», «» táńiri »,« Qazaqtyń qyzyl jebesi »,« Atanǵanym Myrzataı — el arqasy »,« Farıza jáne onyń sińlileri »sııaqty jáne basqa da taqyryptarda, sondaı-aq Sh.Ýálıhanov, Á.Tájibaev, M.Dýlatov, Sh.Aıtmatov,
О.Сулейменов, Б. Момышулы, Ǵ.Qurmanǵalıev sekildi elimizge áıgili ǵylym, Bilim, Oner sańlaqtarynyń ómirine, shyǵarmashylyǵyna arnalyp ótetin ádebı-mýzykalyq keshterge jurtshylyqtyń belsene qatysyp, qyzyǵa tamashalaıtyny shynaıy baıandalyp, shabyttana aıtylady.
Kitapta eki bólim bar. Бирейи — «Улы даланынь улы жырайы» Жамбыл тыралы, экиншиси — «Эки Кенен тымайды, Алатайня ексень де» дейтин, Кенен тыралы. Bulardy kitap ishindegi kitap deýge de bolar edi.Osy taraýlarda Жамбылские мужчины Кенены atalarymyzdyń TYA bitken tabıǵı Tamasha talanttary мужчины kúreske, qıyndyqtarǵa Toly Omir joldary, olardyń Jas kezinde súıgen qyzdaryna qosyla almaǵany, ол kezde ásirese qalyń мала deıtin kedergi bolyp, сони Omir boıy armandap ótken jaılary, Жамбылская atanyń Атаки-dańqynyń Keńester Odaǵyna , búkil álemge qalaı jaıylǵany, qazaq elin dúnıe júzine tanytqany, osynyń bári egjeı-tegjeıli kórkem baıandalady …
О́zimiz áńgimelep otyrǵan eńbek jaryqqa shyqqannan keıin onyń tusaýkeser rásimi Almaty men Нур-Султан qalalaryndaǵy ulttyq kitaphanalarda meılinshe tabysty ótkenin aıta ketkenimiz.Oqyrmanmen bolǵan bul kezdesýlerde elimizge belgili akademıkter men qalamgerler romanǵa qazaq ádebıetiniń kezekti tabysy retinde joǵary baǵa berdi.
Орынбек ЖОЛДЫБАЙ,
filologııa ylymdarynyń kandıdaty, Qazaqstannyń qurmetti jýrnalısi
The Tribune, Чандигарх, Индия — Himachal PLUS
Сокровище старинных рукописей
Кулдип Чаухан

Редкие рукописи, написанные на санскрите, Танкри, пенджаби и урду свидетельствуют о существовании сложной культуры.
Благодаря Национальной миссии рукописей (NMM), начатой центральным министерством культуры штата Химачал-Прадеш, Департамент искусства, языка и культуры (HPDALC) откопал богатую сокровищницу многовековых рукописей из разных частей государственный.
Рукописи показывают не только то, как и что люди с холмов верили и практиковали, но также подчеркивают, как люди с холмов продолжали интеллектуальные занятия, которые управляли их повседневной жизнью.Написанные местными мастерами, рукописи также подчеркивают центральную роль, которую брамины играют в общественной и культурной жизни на холмах. Они указывают на преобладание литургии с момента рождения ребенка, проходящего через стадии зрелости, зрелости и зрелости до его / ее последнего путешествия в могилу.
Кроме того, в рукописях также подчеркивается, что горцы от Чопала в районе Шимла до Чаугана в районе Чамба и от Рампура до Нурпура в районе Кангра разделяют общие верования, веру и культуру, даже если они живут за сотни миль друг от друга.
Опасаясь репрессалий со стороны полиции и растущего вторжения современной грамотности и образования, некоторые семьи уничтожили важные рукописи и литературу по тантре и другим формам знания.
Одни сожгли рукописи, а другие бросили их в реку. Эти рукописи написаны на санскрите, персидском, урду, хинди, бхоти и пали, а также на других местных неустановленных диалектах. Они открывают богатую традицию Пахари Джйотиш (астрология), Аюрведа, Тантра (магия или донаука) и другие формы Пахари Видьи, которые процветали в разных частях штата, начиная с периода более чем 100-400 лет с настоящего момента.Некоторые из рукописей, найденных в районах Манди, Кулу и Шимла, прослеживают историю Дэвиса и Девтаса на холмах. В очень старой рукописи, найденной в деревне Пангна в области Карсог, упоминается, что у Господа Рамы есть сестра по имени Шанта.
В ходе опроса, проведенного в масштабе штата в рамках NMM в прошлом месяце, HPDALC к настоящему времени отследил более 6000 рукописей разной древности, и ожидаются новые открытия, когда геодезисты присылают отчеты со всех уголков штата, говорят районные языковые офицеры, которые координируют обзор NMM в штате.
Эти рукописи написаны девнагри, танкри, шарда (оба распространены в горах), гурмукхи, бхоти и персидским шрифтом на различных бумажных материалах ручной работы.
Исследование NMM выявило более 4000 рукописей в районе Манди, что является самым высоким показателем в штате. В Биласпуре было найдено более 470 рукописей и около 300 рукописей в районе Гамирпур. То же самое и с другими районами штата.
Исследование показало, что Джйотиш Пандиты из Шимлы и района Сирмаур не только создали авторитетные книги по астрономии, но и снискали славу великих мастеров в этом регионе, оказывая помощь людям, когда не существовало лекарств от физических и психических заболеваний.Они даже решали случаи воровства, преступлений и местных споров с помощью того, что в местном масштабе называется Пахари Видья.
Самой популярной системой была Санча, книга по астрологии, практикуемая через Ганану, буквально система математических вычислений, все еще практикуемая в нескольких районах округов Шимла и Сирмаур. Говорит Б.Д. Шарма, житель деревни Бахал в Чопале в районе Шимла, владеющий рукописью Санчи, написанной на Танкри: «Сант Рам, мой отец, был популярным джйотиш-пандитом в этом районе.Он учил нас читать Санчу, но никто в семье этому не научился. Мы не умеем читать систему Санча.
Он предсказывал хорошие или плохие времена для людей в этом районе. Он напишет «Джантрис», книгу по астрологии и астрономии. Но этот богатый источник знаний ушел с ним после его смерти. Магия тантры Исследование NMM обнаружило старые рукописи Тантра-видьи в районе Карсог в районе Манди. Рукописи сделали этот район популярным местом для черной магии.Между прочим, у Карсога был низкий уровень грамотности, более высокий уровень бедности и распространенности магии.
Рукописи, найденные в районе Джогиндернагара, описывают сложную процедуру о том, как практиковать тантру для блага людей, а не для того, чтобы никому вредить, — говорит Бхим Сингх, районный специалист по языкам в Манди. Деревня Паджаяну в Карсоге была популярным центром писателей Панчанга, которые создают «Джантрис», книги по индуистской астрологии.
В районе Хамирпур в ходе исследования было обнаружено более 300 рукописей.Большинство из них касается Аюрведы, Сканд Пуран, Карм Канда, литургии, отчетов о доходах, ведической литературы и Джйотиша. Рукописи имеют возраст от 100 до 400 лет.
Они написаны на санскрите, танкри, пенджаби и урду, что свидетельствует о существовании сложной культуры. Они также рассказывают сказки о Сканд-пуране, ведических мантрах и Аюрведе, — говорит Р. Р. Вайд, районный специалист по языкам, Хамирпур.
Хранилище для исследователей Рукописи, написанные на местной бумаге, бходж патрах и других материалах, экологически безопасны, а авторы используют только естественные цвета.Они содержат информацию о донауке, магии, медицине, астрономии и астрологии, искусстве заниматься любовью и других аспектах культурной жизни горцев, — говорит поэт и писатель на хинди Дину Кашьяп, чей брат покойного Чандрамани Кашьяп сохранил богатую коллекцию старинные рукописи в частном художественном музее. Рукописи томятся в комнате из-за отсутствия подходящего места в его доме в Манди. Представители HPDALC говорят, что после завершения опроса и сбора информации они отправят рукописи в NMM, Министерство культуры.Они добавляют, что специалисты обработают их и сохранят в музее для исследователей или любителей искусства.
Мастерская для изучающих сценарий Печальная часть истории состоит в том, что немногие понимают сценарии Танкри и Шарда, и, следовательно, знания, содержащиеся в этих рукописях, остаются более или менее нерасшифрованными. Тем не менее, с 6 по 17 ноября департамент проводит учебный семинар в Кулу для тех, кто заинтересован в знании сценариев, чтобы знания, скрытые в рукописях, могли быть разъяснены на благо будущих поколений.
Zertteýlerі — bekhojynkz.simplesite.com
1964 жылы сол кэздэгі qazaq memlekettіk baspasynyń Q. Bekhojınnіń 13 baspa tabaq kólemіndegі «Qazaq baspasózіnіń damý joldary» / 1860-1930 гг. Себебі, бул казак баспасозінін 80 жылдык тутас тарихина арналǵан тунǵыш колемді де, кунды енбек болатын. Бірак, автор алǵашкымын деп асып-таспады.Кайта ол кітабынын алǵысозінде: «Казак баспасозінін баǵыт-багдарына алǵаш бага бергендердін бірі — язышы, академик С. Муканов. Олозінінь 1932 г. жылǵы «XX ǵасырдаǵы казак áдебыті» деген кітабында аза баспасозіне біраз талдай ясайды. профессор sııaqty Соль Е. Ysmaıylovtyń 1941 jylǵy «Qazaq ádebıetі» выродок oqý quralynda, «Qazaq ССР tarıhynda» / УШ RET basylýynda да /, В. Beısembıevtіń 1961 jylǵy «Qazaqstanda XIX ǵasyrdyń aıaq shenіnde JANE XX ǵasyrdyń basynda bolǵan saıası — ıdeıalyq aǵymdar» выродок kіtabynda qazaq baspasózі týraly Соз bolady »деп OZ eńbegіnіń taqyr JERDEN shyqpaǵanyn eskerte otyryp, Одан árі« Qazaq baspasózіnіń tarıhyn zertteýge Бурынь-sońdy basylyp shyqqan bıblıografııalyq kórsetkіshter коп jeńіldіk keltіredі.Bul jónіnde Alektorovtyń / kazatel knıg, jýrnalnyh ı gazetnyh stateı ı zametok o kırgızah. Казань, 1900 /, Sedelnıkovtyń / Bıblıografıcheskıı ýkazatel po kazahskomý ýstnomý tvorchestvý. Вып, 1771-1916, Алма-Ата, 1951 /, Сабитовтынь / Библографический указатель материалов по истории Казахстана. Алма-Ата, 1945 г. /, «Qazaq ádebıetіnіń bıblıografııalyq kórsetkіshі», академик Б. Маргулан мужчин профессор Э. Исмайловтын басхилылыымен Ú. Субханбердына / «Айкап» бетіндегі макалалар мужская шляпа-хабарлар. Алматы, 1961 год.Qazaqtyń revolıýtsııadan burynǵy merzіmdі baspasózіndegі materıaldar. Алматы, 1963 / qurastyrǵan bıblıografııalyq kórsetkіshterdі ATAP kórsetýge bolady »выродок sııaqty ǵylymı qundy materıaldardyń bastaýy Каиду jatqandyǵyn kórsetedі де, aqyr sońynda:« Qazaqstanda kommýnıstіk baspasózdіń, ıaǵnı qazaq совьет baspasózіnіń týyp, Dami bastaǵan dáýіrіndegі qyzmetіn jınaqtap, baıandaý úshіn Т. Amandosovtyń / Vernyıdaǵy bolshevıktіk тунǵыш газеті, 1959 /,. С. Имашевтин / Зарождение коммынистической печати в Казахстане, 1961 /, Б.Кенжебаев перо Т. Кочакеевтин / Qazaq sovet baspasózí tarıhynan, 1962 / kіtapshalary jáne basqalardyń eńbekterі qosymsha qundy materıal bolǵanyn avtor arnaıy atap ótedі », — dep óziqіn Енбек «Qazaqtyń merzіmdі baspasózіnіń paıda bolýy», «Býrjýazııalyq-demokratııalyq revolıýtsııa dáýіrіndegі qazaq baspasózі /«1905-1907 jyldar /»,«Qazaq baspasózі revolıýtsııalyq Jana Орли JANE dúnıejúzіlіk ımperıalıstіk soǵys jyldarynda / 1910-1917 jyldar /»,« Qazaq baspasózі Ул Октябрь sotsıalıstіk revolıýtsııasynyń jeńýі JANE совьет ókіmetіn ornatý úshіn kúreste / 1917 jyldyń Marty — 1918 jyldyń ııýnі / »,«Qazaq baspasózі shetel soǵys ınterventsııasy мужчины Азамат soǵysy dáýіrіnde / 1918-1920 jyldar /»,« Qazaq baspasózі respýblıkanyń halyq sharýashylyǵyn qalpyna keltіrý úshіn kúreste / 1921 -1925 jyldar / »,« Qazaq baspasózі sotsıalıstіk ındýstrııalandyrý úshіn kúres jáne aýyl-sharýashylyǵyn jappaı kollektıvtendіrý іsіn ázіrleý dáylastyarın 29 »Al taraýlar bolsa sol kezdegі tarıhı kezeńderge baılanysty qazaq baspasózіnіń paıda bolý, qalyptasý, damý joldaryna oraı іshteı bіrneshe taqyrypshalarǵa taratylyp berіlgen. Маселен, «Казактын мерзімді баспасозінін пайда болый» деп аталатын алǵашкы тарай иштей «Казак пыблицыстикасы мэн баспасозінін негізін салишылар» жане Q Alǵashqy taqyrypta sh. Ýálıhanov, Ю. Алтынсарина, А. Qunanbaevtardyń pýblıtsıstıkalyq muralaryna Терен taldaý jasalynýy arqyly, olardyń пе sebeptі qazaq baspasózіnіń negіzіn salýshylar qataryna jatqyzylatyndyǵy dáleldense, ekіnshі taqyrypta qazaq tіlіnde alǵash shyǵarylǵan «Túrkіstan ýalaıatynyń gazetі» týraly tuńǵysh Батиловый pіkіr aıtyp, аз да болса буль basylymdardyń progressıvtіk jaqtaryna baǵa berіp, onyń resmı emes bólіmіnde kóterіlgen máselelerge kóńіl aýdarǵan da, Á.Bókeıhanovtyń «Qyr balasy» выродок búrkenshіk atpen halyq aýyz ádebıetі haqynda Материальные jarııalap, polemıka týdyrǵanyn, MJ Kópeevtіń, Р. Dúısenbaevtyń JANE taǵy basqa ола kezde Аттари aýyzǵa Alyna bermeıtіn ǵulamalar týraly Derek berіp, Соз astaryna Коп Bery arqyly мужчина буль ekі gazettіń де halqymyz úshіn саркилмас булаг экендігін съездіріп кеткен. Соньнь бір кясі соньǵы йылдары Ú. Субханбердынанын тікелей мандай терімен джарыкка шыǵып, рыханы байлыǵымыздын бір белгісіне айналǵан «Дала ýалайаты газетінініні» 5 томдык толык матінінігографиген білішіблішібліш.Ekіnshі bіr kóńіl aýdararlyq másele kіtaptyń úshіnshі taraýynda XX ǵasyrdyń basynda erkіn маслянистый, bıresmı turǵyda shyǵyp turǵan, demokratııalyq, progresshіl baǵyttaǵy «Qazaqstan» gazetі мужчины «Aıqap» jýrnalyna выродок avtordyń ózіndіk kózqarasy, ustanǵan pozıtsııasy. «Qazaqstan» gazetі týraly автор á, degennen-водн «1910-1914» jyldardaǵy revolıýtsııalyq qozǵalystyń Jana órleýі Qazaqstan jumysshylary мужчины sharýalaryna ǵana Emes, sonymen катар qazaq arasynda jalpy demokratııalyq, Madeni-aǵartýshylyq qozǵalystyń jandanýyna Улькен Aser ettі.Мысалы, Orda qalasynda aldyńǵy qatarly qazaq ıntellegentsııasy: muǵalіmderі, dárіgerlerі t.b. кызметкерлер жасырын касіпшілік одак уйымдастырады. Odaqtyń kózdegen sharýashylyq, saıası maqsaty boldy. Osy uıym baspahana satyp alý úshіn elden aqsha jınap, jınalǵan qarjyǵa A.N.elkovanyń menshіktі baspahanasyn ashýǵa kómektesedі. «Qazaqstan» газетінін алǵашки номірлери осы баспаханада ш shарылыды. Бул коньіл айдарарлык, ли де жете зерттелін каджет этетін джайт », — деп бул басылымǵа узінін иш тартатындыǵын съездіреді.Bul tegіnnen-tegіn emes edі, átteń, zaman basqa boldy. Alym jınaǵan mol murasyn erkіn paıdalana almady. Sondyqtan, bútіn dúnıení jartykesh qyp berýge týra keldі. Кезінде Э. Буйрын, Ǵ. Qarashev, Б. Qarataev, С. Meńdeshev sııaqty avtorlary bolǵan жер, эль taǵdyry, Тарих, ádebıet, Мадениет kúıі, otarlaý saıasaty týraly qaısybіr jaıdy ashyq jazýǵa dármenі barǵan basylym týraly «Qazaqstan» qazaq baspasózіnіń tarıhynan progresshіl-demokratııalyq baǵyttaǵy retіnde oryn ой газеты alady deýden , artyqqa bara almady.Q. Bekhojınnіń budan keıіngі zertteý obektіsі «Aıqap» jýrnaly bolyp tabylady. Ol bul jaıynda: Qazaq halqynyń mádenı ómіrіnde XX asyrdyń bas kezіnde bolǵan eleýlі oqıalardyń bіrі — «Aıqap» jýrnalynyń shyǵýy. Ol qazaqtyń tuńǵysh qoǵamdyq-saıası jáne ádebı jýrnaly boldy. «Aıqap» ózіnіń sıpaty jónіnen jalpy demokratııalyq bolǵanymen, іs júzіnde Shoqan Ýálıhanovtyń, Ыбрай Altynsarınnіń, Абай Qunanbaevtyń aǵartýshylyq ıdeıalary negіzіnde damyp Келе jatqan qoǵamdyq OI-pіkіrіnіń, ádebıetіnіń, pýblıtsıstıkasynyń progresshіldіk JANE demokratııalyq dástúrlerіn jalǵastyrǵan, іlgerі damytqan jýrnal boldy.Alaıda, bul jýrnal týraly ár túrlі pіkіrler aıtylyp keldі. Кейбірейлер «Aıqap», онын редакторы M. Seralın orys sharýalarynyń Qazaqstanǵa qonys aýdarýyna qarsy boldy, onyń betіnde býrjýazııalyq-ultshyl, panıslamshyl elementterdіń býrjýazııalyq-ultshyl, panıslamshyl elementterdіń artypaı Бул пікірлердін кате янэ дурис эмес экенин филология ылымдарынын докторы, профессор Б. Кенжебаев узінін «Qazaq halqynyń XX asyr basyndaǵy demokrat jazýshylary» degen monografıldedasynda.«Aıqap» jalpy alǵanda demokratııashyl, aǵartýshy baǵyttaǵy jýrnal boldy dep tujyrymdady », -dep jaza kelіp,« Aıqaptyń »bіrqatar oń іsterіn durys kórsete bіlgen. Sóıte Tura kіtap avtory буль Arada «Aıqap» перо «Qazaq» gazetіnіń arasynda жер máselesі týraly bolǵan aıtysqa Durys baǵa бере almaǵan, árі «Aıqaptyń» jabylýyn: «Býrjýazııashyl-ultshyldar«Qazaq»gazetіnіń mereıіn ústem Еты úshіn«Aıqap»jýrnalynyń qyr sońynan qalmaı qýdalap, jamandap, aqyry onyń buqara aldynda bedelіn túsіrdі. Bіzdіńshe jýrnaldy alýshylardyń azaıyp ketýіne «Qazaq» газетінін кесірі тиген.Коп узамай «Казак» газеті шын сырын óзі ашты. «Qazaq tіlіnde shyǵyp tur ban bіr gazet, bіr jýrnal ekeýіníń bіrі jabylyp qalǵan soń, kіnshіsіn kúsheıtýge kómek etýshіler bolyńqyrady», — «deptyn Árıne, bul jerde bіzder belgіlі sebepterge baılanysty kіtap авторын kіnálaýǵa esh haqymyz joq. Qaıta sońdaı kezeńde bul basylymdar týraly órelі oı aıtyp, halyqtyń ıgіlіgіne aınaldyrýǵa tyrysqandyǵy úshіn alǵystan basqa aıtarymyz joq. Кітаптын экінші бóлімі «Казак совет баспасозі» / 1917-1930 /, деп аталады.Mundaǵy alǵashqy kóńіl aýdararlyq jaı «Тіршілік» газетіне baılanysty materıaldar. Бул басылым тыралы автор: «1917 год жылдын кузінде« Алаш »партииасы,« Алашорда »úкіметі, джер-йерде онын комытеттері урылды. «Qazaq» газета алашордашылардын ресми газетіне айналды. Онда «Алаш» партииıсыныны program программы нас nхатталды. «Алашорда» автономыысы дарыптелді, бырджыазыылык куриылтай жыналисына джіберілетін делегаттардын тізімі жарыылаланды. 1918 января 18 января Орынборды большевиктер алǵанда Алашорданынь, онын газета «Qazaqtyń» басхилары контрреволюцииашыл атаман Дытовтын áskerіmen bіrge qaladan qashypı jyypı.«Qazaq» gazetі 1918 jylǵy 27 fevraldaǵy барельеф maqalasynda Orynborda Sovet ókіmetіnіń ornaǵanyn maquldaǵan бола otyryp, Revkomnyń оны basqarǵan bolshevıkterdіń júzege asyra bastaǵan sharalaryn astarly pіkіrlermen Мукат, qubyjyq ет kórsetedі. Сондыктан да, большевиктер Орынборды алǵанда Аліби Янкельдин «Казак» газетінін Советке карсы багытта шыккан номіринін таралийна тыйым салǵан болатын. С. Сейфыллин айткандай, боксейліктердін «Уран» / 1917 жылǵы кыркуйектен 1918 жылǵы мамырǵа дейін Орда каласында шыǵып турды / газета «Qazaqtyń» yqpalynda boldy.Keıde gazet qazaq halqyn прогресс, ónerlі старший qataryna jetýge shaqyrǵanymen turaqty baǵyt ustaı almady. Bul kezeńde tek qana «Тіршілік» газеты durys jolda bolyp, revolıýtsıııashyl-demokratııalyq baalyyt ustady. Ol býrjýazııalyq organdardyń kertartpalyq, kontrrevolıýtsııalyq áreketterіn Батиловый áshkerelep otyrdy », — DEI kelіp dálel retіnde Сакен Seıfýlınnіń« Бюль gazetter, — «Tіrshіlіkten» basqanyń bárі bіrbetkeı boldy. Бари Орынбордаǵы «Qazaq» gazetіnіń yqpalymen júrdі. Баринін гулак куйін «Казак» газеті бурап берип, нускай берип отыратын болды.Барінін орталыq тый «Казак» газета », — деген дэректі колдэнэн тартады. Árıne, buǵan keńes úkіmetі tusynda bárіmіz ımandaı sendіk. Козіміз рмес де «ултшыл» басылымдарды иштей кіналадык. Itkenі saıasat ta, basqa da soǵan ımandaı sendіrdі. Bіrdeńege kúdіk keltіrýge bolmady. Baǵymyzǵa oraı óz halqynyń ótken tarıhyn kórem, bіlem deýshіlerge jol da, múmkіndіk te ashyldy. Qaıyrjan Bekhojın sııaqty ultjandy aǵalarymyzdyń qoly jete almaǵandaryn zerttep, aıta almaı qusa bolyp ketkenderіn keıіngі urpaqqa jetkіzý bіzderdíń Enshіmіzge qaldy.Джанан оттай лапылдап турǵан «ызыл империйıанынь» кыын-кыстай жылдаринда бастарын óлимге тігіп, тарихтын койнайын актарып, шындыгтын тюбінэтангэ Budan árі автор kіtabynda aýylsharýashylyǵyn uıymdastyrý JANE ónerkásіptі ındýstrııalandyrý jyldarynda Qazaqstanda shyǵyp turǵan «Aýyl tіlі» JANE «Jumysshy» gazetterіne arnaıy toqtalyp, буль basylymdardyń золь kezdegі sharýalar мужчин jumysshy kadrlaryn daıyndaý jolyndaǵy ıgіlіktі іsterіn dárіpteıdі.Máselen, kіtap avtory «Aýyl tіlі» gazetі týraly: «Бюль gazetke Сакен Seıfýllın, Ilııas Jansúgіrov, Сабит Muqanov, Beıіmbet Mailin, Jaqan Syzdyqov, Qalmaqan Ábdіqadyrov, Amanǵalı Segіzbaev sııaqty kórnektі jazýshylar мужской jýrnalıster belsene qatysty. Олар халыкка тусінікті тілде, кара сузбен де, уленьмен де, ангіме, очерк, сыгак, фелетон джазып, эскіні согіп, янаны даріптеді … », — деп жазса,« жыыыыыыы »1930 г .: жытыылыыыыыыыыыы, 1930 . Bul ýaqyttyń іshіnde ol buryn ónerkásіbí bolmaan Qazaqstanda jaña ónerkásіp oryndarynyń kóptep ashylýyna, onda qazaq jumysshylary sanynyń kóbeıýyne baılánísııRespýblıkamyzda maman jumysshy kadrlaryn daıarlaýǵa qolqabys ettі. Сойтіп, узіне юктелген абыроылы да зор сенімді толык актай алды », — дэген Т. Кочакеевтин« Юмысшы, шариа газеттері »атты макаласынан узінді келтіреді. Келесі суз ташкентте шыккан казак тіліндегі газет-жырналдар тыралы болмак. Avtor eńbegіnde 1920-1925 jyldar aralyǵynda osynda jaryq Корген «Aq Жол» ой газеты, oǵan qosymsha retіnde shyǵarylǵan tuńǵysh syqaq jýrnaly «Shansharǵa», sondaı-водн «Шолпан», «Сана» jýrnaldary мужчины «Жас qaırat» gazetіnіń shyǵý tarıhyna toqtalyp, olardyń árqaısysyna óz kezeńіnіń bıіgіnen obektıvtі túrde baǵa berýge tyrysady.Ókіnіshke ORAI Q. Bekhojınnіń «Qazaq baspasózі tarıhynyń ocherkі» деп atalatyn ekіnshі bіr monografııalyq eńbegі ózі qaıtys bolyp ketkennen SON 1981 jyly «Мектеп» baspasynan 13 БАСПА tabaq kólemіnde tolyqtyrylyp, óńdelіp qaıta basylyp shyqty. Бул монографияада біздін азарымызды айдаран «азастан баспасóзі лы Отан сǵǵысы ылданда» жане «азастан баспасóзі соǵыстан кейінгі бесжылдыqтар кезіндэ / 1945-1958 / Алǵашкы тараіда лы Отан сысы ылданда qаза баспасзінін ніске коскан зіндік úлесі мэн азаі тіліндегі майдандык tra egjeМаселен, ол: — «Qazaq tіlіnde shyǵarylǵan maıdandyq gazetter qazaq baspasózіnіń tarıhynan eleýlі oryn alady. Бюль gazetterdі shyǵarý іsіne Ахмет Elshіbekov, Úmіtbaı Balqashev, Qasym Shárіpov, ПБЯ Сарсенбаев, Qalmahan Ábdіqadyrov, джубан Moldaǵalıev, Anyar Ikmaǵanbetov, Qurmanbek Saǵyndyqov Муса Dіnіshev, Tóleýtaı Aqsholaqov, Saǵynǵalı Сейтов, Jeken Jumaqanov, Зейнолла Turarbekov, Ábdіrashıt Bektemіsov, Музафара Álіmbaev, Qalıjan Bekhojın sııaqty jaýynger jýrnalıster men jazýshylar редактор, gazet qyzmetkerlerі, tіlshіler bolyp qatysty.Mіne osylar úlken jazýshylarymyzben qatar qazaq baspasózіnіń tarıhynda tuńǵysh ret áskerı ocherk janryn qalyptastyrdy., Ornyqtyrdy. Olar jalyndy sózderіmen jaýyngerlerdíń júregіne jol tapty », — деп maıdanger jýrnalısterdіń eńbekterіn joǵary baǵalady. Ал, бул кітаптын соньǵы на бірінші тарайында болса соǵыстан кейінгі бесжылдытар кезэніндэгі / 1945-1958 / qazaq baspasózіnіń ótken jolyna, tyndyrǵan іsterіne sholі jaasaly. Qorytyp aıtar bolsaq Q. Bekhojın búkіl ǵumyryn qazaq baspasózіnіń tarıhyn zertteýge jumsaǵan azamat.Рас, замана ркынан аса алмай коп туста кумілджінкіреп, кей сатте тіпті у юрегінен шыпǵан пікірді тыqпалап отыраны да сезіліп турды. Гайыржан Бекходжыннін жеке басын, онын адамгершілік, кісілік кельбетін оны танытын замандастары ǵалымнын óле-óлгенше ульты, халкы nшін адал кызмет этыгэ умтыніпіп. Біледі де áлгідей óкіметтін шилаййнан шыа алмай лайсыз айткан óкінішти пікірлеринін зіне кешіріммен карайды. Itkenі, ýaqyt, zaman solaı boldy …
haq__salman-tml
haq__salman-tml 숨기기 호응 멘션 텍스트 페이지 끝
Винод Капри ❤ 1120 पंजाब की ये तीन माँ / दादी जो कह रही हैं, वो आपको पसंद नहीं आएगा प्रधानमंत्री जी। भी सुन लीजिए _{@narendramodi} ★ _{Чт 26 ноя ’20}
SamSays ❤ 429 Если бы Мальвия была в другой группе, он был бы для них большим затруднением.В BJP он, конечно, отлично вписывается. ★ _{Сб 28 ноя ’20}
भारत समाचार ❤ 17 #BharatSamachar पुलिसकर्मियों को खाना खिलाते नज़र आए किसान, सोशल मीडिया पर वीडियो हो रहा वायरल। #FarmerProtest #kisanandolan #KisanProtest ★ _{Сб 28 ноя ’20}
Новости24 ❤ 19 जाबाज़ पुलिस वाले ने किया हथियारबंद मोबाइल चोरों का पीछा, घटना सीसीटीवी में कैद… # Ченнаи #ViralVideo ★ _{Сб 28 ноя ’20}
Новости24 ❤ 24 टिकरी बॉर्डर पर किसानों ने सड़क पर ही खाना बनाया … # किसान_आंदोलन_दिल्ली _{@ iammanish2212} ★ _{Сб 28 ноя ’20}
भारत समाचार ❤ 20 #BALRAMPUR || ➡बलरामपुर में पत्रकार की जिंदा जलाकर हत्या ➡पत्रकार की पत्नी ने पुलिस पर आरोप लगाया ➡पुलिस कार्रवाई पर मुझे भरोसा नहीं है- पत्नी ➡न्याय नहीं मिला तो आत्मदाह करूंगी- पत्नी ➡पुलिस की कार्यशैली से लोगों में भारी आक्रोश._@Uppolice _@dgpup ★ _{Вс 29 ноя ’20}
Викас Бхадаурия (ABP News) ❤ 69 कृषि क़ानून के ख़िलाफ़ पंजाब के नेता प्रकाश सिंह बादल ने राष्ट्रपति को लिखा है और पद्मविभूषण लौटा दिया है. ★ _{Чт, 03 декабря ’20}
Новости24 ❤ 54 UP के मुरादाबाद में लव जिहाद का पहला केस दर्ज युवती का कहना है कि वह 22 साल की है और 5 महीने पहले अपनी मर्ज़ी से शादी की है। बजरंगदल कार्यकर्ता युवती को पकड़ कर लाए थाने पुलिस ने मुकदमा दर्ज कर राशिद और उसके भाई को लिया हिरासत में… #UttarPradesh # लव_जिहाद ★ _{Вс, 06 дек. ’20}
ANI_HindiNews ❤ 2824 # ЧАСЫ | नोएडा: कृषि कानूनों के खिलाफ विरोध प्रदर्शन करते हुए एक व्यक्ति के आगे बीन बजाई। #FarmersProtest ★ _{Пн 07 дек ’20}
Новости24 ❤ 70 ‘वो कायर नहीं जो चुपचाप जाकर गुपकार गैंग पी आए’, मैं वो औरत हूं कांग्रेस में घुसकर गांधी के वारिस को हराया है : _@smritiirani # Гупкар #BJP # Кашмир ★ _{Вт 15 декабря ’20}
Винод Капри ❤ 191 ना संविधान, ना क़ानून, बस जंगलराज। इसका प्रमाण है पिंकी से मुस्कान बनी 22 साल की इस गुनाह ये है कि इसने अपनी मर्ज़ी जुलाई में मुस्लिम से शादी की थी।नतीजा पति / जेठ जेल है और पिंकी का गर्भपात करदिया Видео любезно предоставлено _{@ KanwardeepsTOI} ★ _{Вт 15 декабря ’20}
Новости24 ❤ 268 देखिये महिला ट्रैफिक पुलिसकर्मी का घूस लेने का अनोखा अंदाज, वीडियो हुआ सोशल मीडिया में वायरल… # Пуна #ViralVideo ★ _{ср 16 дек ’20}
Джаби ❤ 141 जाते वो शान से, घर आते बेजान से लड़ते वो शान से, शहीद होते मुस्कान से वतन की रक्षा करते हैं ये मसीहा दिलोंजान से फौजी कहते हैं इनको इनकी पहचान से..🇮🇳 5000 फौजी जवान # किसान_आंदोलन मे शामिल … #farmersrprotest # किसान_हमारा_अभिमान ★ _{Вт, 05 января ’21}
REHAN WALA ❤ 435 भाजपा की गुंडागर्दी देखें मध्य प्रदेश में क्या इन पर कोई केस दर्ज होगा ?? ★ _{Пн 04 янв ’21}
Арылар — асыл жандар — 8 Марта 2019
АЙЭЛЬ ХАКИНДА АЛАШ АРЫСТАРНЫЙ ПАЙМДАÝЛАРЫ
Bіzdіń tól tarıhymyzda áıeldіń orny qalaı baǵalandy? Атакты араб сайахатшысы ибн батыта: «Бул óńіrde (Orta Azııa) мені танкалдырган джайт — мундаǵы халыг áылдерді эрекше курметтейді экен» деп джазды.Я, Аллаха шукір, бір дана айтпакшы, «Qazaq tarıhynda bettі basyp, qatty sasyp, tura qashyp, uıalatyndaı dáneńe joq». Расында да, Алаш баласы áıel zatyna erekshe qurmetpen qaraan. Назік джандыларǵа арнап ганшама кымас сок, джир-дастандар шǵарǵан. Qanshama tarıhı jer-sý ataýlardy áıel zatynyń atymen ataan. Типті, kókke kóterіlіp, áıel jaratylysyn kosmogonııamen de baılanystyra bіlgen. Iaǵnı áıel jaıly paıymdaýlar qazaq dúnıetanymynyń ajyramas bólіgіne aınalǵan desek, asyra aıtqandyq emes. Áıel teńsіzdіgі bіzde de bolǵan.Dese de, HH asyrdyń basynda ómіr súrgen Alash zııalylarynyń áıel týrasyndaǵy kózqarastary ózgeshe paıymdaýdy qajet etedі. Itkenі olar ómіr súrgen tarıhı kezeńde adam bostandyǵy, quqyqtyq teńdіk máselelerі ǵalamdyq deńgeıde qoam talqysyna túsіp jatty. HIH asyrda Qazaq jerіne ǵylymı ekspedıtsıa jasaǵan orys zertteýshіlerіnіń kóbіsі qazaq áıelderіn qalyń malǵa satylatyn, áıë ústіne áıpattaqart А.Левшин, Н.Гродеков, Н.Израцов, И.Андреев, И.Ибрагимов, Ф. Лазаревский, Л.Баллыизек, А.Дываев t.b. зерттейшілэрдін джазбаларында или такылеттес пікірлерді кездестіре аламыз. Типті, халкымыздын алǵашкы агартышылары Ш.Ýалиханов, Я.Алтынсарын, А.Кунанбаевтар да казак даласында áыл кугыqы айакка тапталатынын ашынып турып джазды. Айталык, Ш.Ýалиханов атырыры салтына карсы: «… азатардын турпай áдет-урпы, здеринін ыздарын куйэйге тым жас кезінде, кубинесе ардын келігірініндінс. Qazaqtar keıde ózderіnіń balalaryn besіkte jatqan kezіnen atastyryp qoıady… jeke basynyń yqtııarynsyz nekege túspeýіne … qatań baqylaý qoıýyn tapsyrý qajet »dep jazsa, Hakіm Abaı:
Eserler jas qatyndy tutady eken,
Jas qaıǵysyn bіldіrmeı jutady eken.
Ортасында булардын махаббат джок,
Tusap qoıyp qashyrar buqa meken.
Baı qartaısa, malyna berer shylbyr,
Мал ómіrdі jańǵyrtpas, qudaı urǵyr.
Бірейдин кызын алып малpа сатып,
Baıaǵyny іzdegen qandaı qurǵyr, —
деп из дэйіріндэгі áыл тенсіздігін тебірен юрлады.
Шариǵатты бекем устаган «ар ілимінін» авторы Шакарім гаджы казактын «айттыры», «джеті атаǵа дейін кыз алыспай» секілді салттарын далаірі тіан джоралǵ. Мысалы, стихотворение «Енлік-Кебек» «айттыры» дастуріне úзілді-кесілді карсы шыады:
Menі de kedeı emes, baıǵa bergen,
Kúıeýіm ótken jazda uryn kelgen.
Qasyna jatpaq túgіl, jýymadym,
Bіlgen soń shіrіktіgіn kelgen jerden.
Betіne týmaı turyp túsken ájіm,
Kúńge de esіktegі qyldy tájіm.
Керкеткен кеселдіге дышар болдым,
Osydan qutylarlyq bar ma lajym.
Oń qolynyń barmaǵy taǵy sholaq,
Barmaqsyz qol ustaýǵa qandaı olaq.
Men sorly emeı, kіm sorly, oıla, батыр,
Kúıeýіmnіń bolǵan soń jaıy sol-aq.
Ал «джеті атана дейін кыз алыспай» дастуріне «Калгаман-Мамыр», «Нартайлак-Айсулы» атты шыǵармаларында карсы экенін білдіреді. Ol jetі ataǵa deıіn qyz alyspaý saltynyń sharıǵatqa úılespeıtіnіn alǵa tartyp, bul dástúrdіń eskіrgenіn, dіn normalaryna qaıshy ekenіn eskertedі.Мысалы, «Нартайлак-Айсулыда»:
Рас, казак кыз алмайды джеті атадан,
Muny aıtqan dіnsіz kezde ótken adam.
Qosady nemerenі sharıǵatta,
Aqtyǵy Nartaılaqtyń osy aradan.
Aısulý kúıeýіne kónbeı ótken,
Басы бос кыз эсепті соль себептен.
Erkіmen er jetken qyz baıǵa tıer,
Ondaıǵa jaramaıdy zorlyq etken.
Áıtse de, Shákárіm qajynyń shaıattyq turǵydaǵy kózqarastary qazaqtyń dástúrlі dúnıetanymyndaǵy «qan tazalyǵy» túsіgіne qarama-qaıshy edі.Osy sebepten de oıshyl aqynnyń dіnı-fýndamentaldі bul túsіnіgіn qazaq qaýymy qabyldaı almady.
Алаш ардактысы умар Караш та з шǵармасында áыл бостандыǵы мужчины тендігін соль кезді казак qамынын кун тартібінде турǵан кǵкейтесті проблемнардын бірі ретадынде. Onyń paıymdaýynsha, áıel quqyǵy aıaq asty etіletіn orta прогрессивті реформаларды бастан keshіrýge ázіr emes. Órkenıettі qoǵamǵa bas urý úshіn áıel quqyǵy erkektermen teń dárejede qorǵalýy tıіstі-tіn. Ol «Týmysh» atty jınaǵynda qazaq áıelderіnіń áleýmettіk sıpatyn bylaısha jetkіzedі:
Кейбір джан санǵа áылді эсептемес,
Haqy bar nendeı úlken ony bіlmes.
Atyna ashýlansa qatyn soar,
Beıne bіr ony kúńnen artyq kórmes.
Jumsaıdy otqa, sýǵa, kúl-kómіtke,
стіне онды кім алып бермес.
«Кыім апер, устім тозды» деп айтарга,
Qorqady onyń sońy bіr tóbeles.
Bulaısha áıel alyp umyr súrý,
Aıýandyq, adamǵa laıyq emes.
umar Qarash Alashorda úkіmetіnіń saılaǵan mýftıі bola tura, kóp áıel alýshylyqtyń áleýmettіk saldaryn alǵa tartyp, sharıǵatta ruqsat bergen pátý.Сондаысы: «Казіргі ýaqytta aýqatty adamdar kóp áıel alady. Эгде тарткан шǵында хали кельмей, бір-бірін баскара алмайды. Sóıtіp, bala-shaǵa ıesіz qalady. Quranda rýhanı ám materıaldyq jaǵynan múmkіndіgі bolǵanda ana kóp áıel alýǵa bolady deıdі. Áıtpese, bala-shaǵa men áıelderdíń obalyna qalady … Tas júrekterdі de erіtetіn, rahymsyz kózderge jas keltіretín qaıǵyly halderdíń bárіne de bіz Rýssııı. Айанышты oqıǵalar ár kіsіge de belgіlі. Bul jónіnde kóp jazyldy.Sol halderdі jazýshylardyń qalamynan áıelderdíń kóz jasy sorǵalaǵandaı. Bul jaılarǵa gazet, jýrnal betterіnde de keń oryn berіldі. Ясень, джаланаш джетім-есірлердин аһ уран зарлары акын, джазышылардын каламына ілікпей калǵан жок ». Чумар Караш бабамыз узі діндар болǵанымен, соль кезді казак ка qамындаы аыл маселесіне реально ретінде баа берді. Отбасы ınstıtýtynda jańa mádenıet turǵysynan qaraý kerektіgіne kóbіrek nazar aýdardy. Айталык, «Aǵa tulpar» degen jyr jınaǵynda:
Біздінь элдін байлары
Qatyn jııý baqqany.
Ekeý etpeı, úshtі alar.
Basqa elde adamdyq.
Адалдык этпек юртына, —
деп jyrlap, ózі ómіr súrgen qazaq qoǵamyndaǵy áıel taǵdyryna qatty nalydy. Ол осы йыр джынаǵында: «Буган джалǵас альпыста, На бес жасар кыз алып, Сор shа шыккан шал курсын», — деп жырлап, яс кыздарды келісімінсіз шал-шайганǵа малǵа сатыǵыа да ад. Джалпы, umar Qarash qazaq aǵartýshylarynyń іshіnde tuńǵysh bolyp áıel quqyǵy tolyqqandy qorǵalýy úshіn qazaqtyń «neke kodeksі» qabyldanýy kerektіgіn kóterdі.Ол бул йонінде 1911 йылы «Шора» йырналина басылǵан «Óтініш» атты макаласында былий деп джазды: «Баспа аргылы барлыг копшілікке, окырман гайымǵа арналǵан некэ шартыралы заńы. Mundaı zań bolmaǵandyqtan, neke buzýshylar kórіne bastady. Ásіrese, erkekter jaǵynan kóbіrek kezdesedі. Ashý ústіnde erkekter áıelderdі májbúrleıdі, jábіrleıdі, osynyń bárі de belgіlі zańnyń joqtyǵynan. Шын Маніндэ Эльдер Кукин Корǵайтын Аділ Казылар Джок. Sol sebepten on-on bes, tіptі jıyrma jyl bіrge turǵan jubaılardyń aıyrylysýy osy jaılardyń jolǵa qoıylmaýynan.Сол ушин осындай адамдардын кос ясин эскеретин аділ шара керек ».
HIH asyrdyń sońy men HH asyrdyń basy qazaq halqy úshіn ǵajap bіr kezeń bolatyn. Itkenі Alla taǵala osy dáýіrdіń júgіn arqalaı alatyn arda oǵlandardy Alash balasynyń peshenesіne jazdy. Солардын бірі, сз жк, тǵыш Qazaq Konstıtýtsııasyn jazǵan aǵartýshy-zańger Barlybek Syrtanov edі.
Б.Сыртанов «Qazaq stavy» Магазин 12 babynda «Qazaq elіnde er adam men áıel adam teń.Qazaqı erekshelіkter áıelderdí qorlamaıdy, áıel kelіsіmіmen іske asady »деп корсетіп, áıel quqyǵy men bostandyǵyn pash ettі. Мундаы «qazaqı erekshelіkter áıelderdí qorlamaıdy» деп áдет-uryptaǵy ámeńgerlіk, kóp áıel alýshylyq sekіldі dástúrlerdí aıtyp otyrǵany belgіlі. Яǵны, ол áдет-ǵурып normalaryna úzіldі-kesіldі qarsy shyqpaanymen, áıeldіń de quqyǵy men bostandyǵy aıaqqa taptalmaý kerektіgіn alǵa tartyp отyr. Sondaı-водн, ола ózіn-ózі basqarýdy júzege asyratyn «Yntymaq erejesіnde» erkekterdіń otbasyn qurýdaǵy materıaldyq qajettіlіgіn Оти jónіnde: «Bіreýdіń qatyny ólіp qalsa, kóbіmіz qatyn Алып beremіz, баю-kedeı demeı» выродок normany kórsettі.Шынында да, qazaqtyń ádet-ǵuryp erejesі boıynsha qarapaıym erkekterge «qalyń malyn» tólep, jón-joralǵysymen áıel alý óte qıynǵa soǵatyn edі. «Джеті Ярǵыда» орташа галын малдынь куны 47 qylquıryq bolǵany málіm. Bul, álbette, HH asyrdyń basyndaǵy asa baqýatty emes qazaq qoǵamyndaǵy otbasy ınstıtýtyn álsіretetіn kórsetkіsh edі. Osyny eskergen aǵartýshy «Yntymaq erejesіne» otbasyn qurýdyń jańa úlgіsіn usynǵan bolatyn. Б. Сыртанов та жас кыздардын óз yqtııarynsyz jasy egde tartqan adamdarǵa turmysqa shyǵýyna qarsy boldy.Ol óz dáýіrіndegі osy surqaı kórіnіstі pýblıtsıstıkalyq eńbekterіnde qatal synady. Маселен, ол «Замана шалдары» атти фелетон макаласында Жаксыбай болысына карасты Джумабаи деген джетпістегі шалдын órімдей иас кыза сз айтып, джігіттік кылмаг болǵанын á
HH ǵasyrdyń basynda qazaq aǵartýshylary qazaq áıelіnіń quqyǵy мужчины bostandyǵy йоц отд ulardaı shýlaǵanda, kerіsіnshe baǵalaı bіlgenge qazaq áıelіnіń quqyǵy erіmen TEN ekenіn dáleldep jazǵan reformatorlyq kózqarastaǵy Зангер Raıymjan Mársekov edі.
1899 июля «Дала ýálaıaty» газетінін №1 санында «В.М.» degen búrkenshіk attaǵy автор «Áıel» атты maqalasynda qazaq áıelderіn kúńmen teńestіrіp, basynda eshbіr bılіk joq ekenіn ashyna otyryp jazǵan edі. Р.Марсеков бул макаланы казак баылдерін кемсіты немесе казакы дунетанимнан бейхабар болы деп угып, «Дала иалайатына» карсы макала джазады. «Áıel» degen statıany jazǵan adamnyń qazaq áıelderі úlken qorlyqta júredі degenіne jaýap qaıyrmaı tura almaımyn … Ras-aq, bіzdіń qyzdardyń kóretіn… Qazaq áıelіnіń basynan múlde bılіk ketpeıdі. Кайта кубі байынын акылдас, серігі болып кетеді. Erі úı jamaatynyń bastyǵy. Шариа турмыс-юрисінін кубін-ак атынмен акылдасып істейді. Гырда атыны шариа юріс-турмысын байлейтін úıler kóp jolyǵady … Ері атынын адам сыгылды кормейді дегеннін бекер екені мынадан белгілі: баласы жог болып, балын ын ыын Ягны Р.М.арсеков «Áıel» атты макаланын бірджакты жазылǵанын, казак áıелінін болмысын дурис тусінбегендіктен тілдейге барган деп карсы ýáj айтады.
Saıyp kelgende, Alash ardaqtylary áıel janyn qorǵaýdy el múddesі dep uǵyndy. Себебі олар ómіr súrgen ortada áıel bostandyǵy qoǵamnyń basty áleýmettіk máselelerіnіń bіrі-tіn. Osy turǵyda Júsіpbek Aımaýytov «Kúnіkeıdіń jazyǵy», Mіrjaqyp Dýlatov «Baqytsyz Джамал», Spandııar Kóbeev «Qalyń мал», Maǵjan Жумабаев «Sholpannyń kúnásі» Атты ádebı týyndylardy jazǵany belgіlі. Казан тонкерисінен кэйін «áıel teńdіgі» маселесі мемлекеттік дэнгейд карастырылып, джетпіс жыл бой «фемінізм» такырыбы когамнын басты уранина айналды.Femınızm shegіnen asyra dárіptelgendіkten, búgіnde qazaq qoǵamynda áıelderdіń belsendіlіgі artyp, SUR boıdaq, tastandy Bala, jetіm-jesіr, jasandy bedeýlіk, Bala týǵysy kelmeıtіn, Ui turmysyna qyry йоц Айильской, ajyrasý sekіldі aıyqpas dertke ushyradyq. Álbette, Алаш aǵartýshylary búgіnde qaıta ómіr súrgen bolsa, femınızmge ada-kúde qarsy shyǵar edí dep oılaımyz. Itkenі áıel tabıaty «ana» bolýymen, urpaq tárbıeleýіmen asa qundy …
ázіrlegen
Бегимхан КЕРИМХАНУЛЫ
Qazaqstan Jýrnalıster Odaǵynyń múshesі
.
No related posts.